Giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất như thế nào?

Giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất là một vấn đề tương đối phức tạp. Việc giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất ngoài các quy định về thừa kế còn phải tuân thủ theo quy định pháp luật về đất đất đai. Phạm vi bài viết dưới đây xin cung cấp thông tin liên quan đến quy định về tranh chấp quyền thừa kế quyền sử dụng đất đến bạn đọc.

Hướng dẫn cách giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

Phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất xảy ra phổ biến trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào, việc phân chia này cũng diễn ra suôn sẻ, nhanh chóng. Tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất thường phát sinh khi việc chia di sản này không đảm bảo quyền lợi của những người đồng thừa kế. Thông thường, tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất sẽ  được giải quyết dưới các cách thức sau đây:

• Thương lượng, hòa giải giữa các bên tranh chấp.
• Khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền nếu không thể thỏa thuận được.

Thương lượng, hòa giải giải quyết tranh chấp thừa kế đất đai

Trong mọi tranh chấp, khuyến khích các bên thương lượng, hòa giải. Đối với tranh chấp thừa kế thì phương thức này giúp bảo đảm mối quan hệ gia đình, tránh kéo dài thời gian và tốn kém chi phí. Việc hòa giải có thể diễn ra thông qua:

• Hòa giải tự nguyện tại gia đình: Các thành viên trong gia đình thể hiện ý chí, quan điểm và tự thống nhất các vấn đề liên quan giải quyết thừa kế. 
• Hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã (nếu có yêu cầu). 
• Lập văn bản ghi nhận kết quả hòa giải nếu đạt được thỏa thuận.

Khởi kiện đến tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế đất đai

Tranh chấp thừa kế đất đai không bắt buộc phải hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất hay không là điều kiện để khởi kiện tại Tòa án theo quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP. Tuy nhiên, các bên vẫn có quyền yêu cầu UBND cấp xã giải quyết nếu có nhu cầu. 

Việc khởi kiện được thực hiện khi mọi biện pháp thương lượng, hòa giải đều không có hiệu quả. Thủ tục khởi kiện tranh chấp thừa kế đất đai được thực hiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Theo đó, các bên tranh chấp cần lưu ý các vấn đề sau:

• Chuẩn bị đầy đủ thành phần hồ sơ khởi kiện tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất theo luật định.
• Nghĩa vụ nộp tạm ứng án phí của người khởi kiện và thủ tục thụ lý vụ án của Tòa án.
• Thủ tục chuẩn bị xét xử.
• Xét xử vụ án và thi hành án.

Thành phần hồ sơ cần chuẩn bị

Người khởi kiện tranh chấp thừa kế cần chuẩn bị  hồ sơ khởi kiện gồm Đơn khởi kiện và tài liệu kèm theo. Tài liệu kèm theo bao gồm hồ sơ về nhân thân và hồ sơ về di sản. Cụ thể:

• Căn cước công dân, hộ chiếu,… giấy tờ khác giá trị pháp lý tương đương của người khởi kiện. 
• Giấy tờ liên quan người chết: Giấy chứng tử, khai sinh, chứng minh nhân dân, căn cước công dân, giấy kết hôn,…
• Giấy tờ liên quan người thừa kế: Giấy khai sinh, căn cước công dân, … giấy tờ khác chứng minh quan hệ với người chết. 
• Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, sở hữu tài sản trên đất là di sản thừa kế. 
• Di chúc (nếu có).
• Tài liệu khác liên quan di sản thừa kế.

Nghĩa vụ nộp tạm ứng án phí và thụ lý vụ án

Sau khi xem xét hồ sơ nếu hợp lệ, Tòa án thông báo cho người khởi kiện nộp tạm ứng án phí. Trừ trường hợp được miễn tạm ứng. Sau khi nộp tạm ứng, Tòa án sẽ ra thông báo thụ lý vụ án và bắt đầu quy trình giải quyết.

Thủ tục thụ lý thực hiện theo Điều 191 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. 

Quá trình xác minh và chuẩn bị xét xử

Để giải quyết vụ án, Tòa án phải nghiên cứu, xác minh tài liệu, chứng cứ vụ án. Trường hợp cần thiết thì thực hiện thu thập tài liệu, chứng cứ. Một số vấn đề đặc trưng cần làm rõ khi giải quyết tranh chấp thừa kế:

• Xác minh thông tin nhân thân của người chết: quan hệ gia đình và quan hệ hôn nhân.
• Xác minh tính hợp pháp của di chúc (nếu có). Từ đó xác định phương thức phân chia di sản theo pháp luật hay di chúc. 
• Xác minh người thừa kế hợp pháp của người chết.
• Xác minh quan hệ giữa người chết và người thừa kế, căn cứ được hưởng thửa kế của mỗi người. 
• Xác minh di sản thừa kế: quyền sử dụng hợp pháp thửa đất; nguồn gốc đất, tài sản trên đất; quá trình tạo lập, sử dụng và hiện trạng….

Về thủ tục tố tụng khác có thể áp dụng:

• Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân khác cung cấp tài liệu, chứng cứ có liên quan. 
• Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.
• Xem xét thẩm định tại chỗ.
• Định giá hoặc thẩm định giá quyền sử dụng đất. 

Trong quá trình chuẩn bị xét xử, Tòa án tiến hành mở phiên hòa giải cho các bên thương lượng. Trường hợp các bên hòa giải thành tại giai đoạn này, Tòa án sẽ ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của đương sự. Trường hợp không hòa giải thành, thì mở phiên tòa xét xử. 

Cơ sở pháp lý: Phần II Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. 

Các cấp xét xử và thi hành án

Căn cứ Điều 17 Bộ luật Tố tụng Dân sự thì giải quyết tranh chấp thừa kế có 2 cấp xét xử. Khi không đồng ý Bản án sơ thẩm, đương sự có quyền kháng cáo trong thời hạn quy định tại Điều 273 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Đến giai đoạn phúc thẩm, Bản án phúc thẩm sẽ có hiệu lực ngay và không bị kháng cáo. 

Mặc khác, đối với các bản án có hiệu lực nếu phát hiện có vi phạm nghiêm trọng tố tụng hoặc có tình tiết mới dẫn đến thay đổi bản chất vụ án thì có thể đề nghị kháng nghị Giám đốc thẩm hoặc Tái thẩm.

Lưu ý: Mặc dù, hiện nay theo quy định tại Điều 623 Bộ luật dân sự năm 2015, thời hiệu khởi kiện yêu cầu chia di sản thừa kế là bất động sản có thời hạn là 30 năm kể từ thời điểm mở thừa kế. Tuy nhiên, theo khoản 3 Điều 7 Nghị quyết số 04/2017/NQ-HĐTP ngày 05 tháng 5 năm 2017 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thì những trường hợp khi Bộ luật dân sự năm 1995, Bộ luật dân sự năm 2005 còn hiệu lực tòa án đã đình chỉ giải quyết với lý do hết thời hiệu khởi kiện, các thừa kế được quyền khởi kiện lại theo quy định mới.

Các nội dung tòa án xem xét khi giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

Khi giải quyết vụ án thừa kế quyền sử dụng đất, Tòa án sẽ đánh giá toàn diện các yếu tố pháp lý và thực tế có liên quan nhằm đảm bảo việc phân chia di sản công bằng, đúng luật. Các nội dung thường được xem xét gồm:

• Phương thức thừa kế: Thừa kế theo di chúc hay thừa kế theo pháp luật.
• Quyền được hưởng di sản thừa kế là quyền sử dụng đất.
• Công sức quản lý, tôn tạo quyền sử dụng đất của người trông coi

Phương thức thừa kế được yêu cầu giải quyết 

Đối với thừa kế có thể chia theo pháp luật hoặc theo di chúc hoặc áp dụng cả hai. Vì vậy, trong giải quyết tranh chấp thừa kế Tòa án cần xác định đúng phương thức chia thừa kế cho từng phần tài sản. 

Tòa án sẽ xác định căn cứ pháp lý để phân chia di sản, dựa trên:

• Trường hợp chia thừa kế đất đai có di chúc: Nếu người chết có để lại di chúc, Tòa sẽ kiểm tra tính hợp pháp của di chúc theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015. Trường hợp di chúc hợp pháp thì xem xét phân chia di sản theo di chúc. 
• Trường hợp chia thừa kế đất đai không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp: Nếu không có di chúc hoặc di chúc vô hiệu, đối với di sản không được phân chia rõ trong di chúc thì Tòa sẽ áp dụng chi thừa kế theo pháp luật. Chia theo hàng thừa kế tại Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015. 
• Trường hợp chia thừa kế đất đai mà di chúc chỉ có hiệu lực một phần: Áp dụng chia thừa kế đối với phần di sản thuộc nội dung di chúc có hiệu lực, phần còn lại được chia theo pháp luật.

Quyền được hưởng thừa kế là quyền sử dụng đất

Để xác định quyền được hưởng di sản là quyền sử dụng đất, Tòa án cần xác định các nội dung:

• Ai có quyền thừa kế di sản của người chết để lại. 
• Người để lại di sản có quyền sử dụng đất hợp pháp không. 
• Quyền sử dụng đất là di sản có đang tranh chấp, hay là tài sản bảo đảm,… không đủ điều kiện giao dịch theo quy định luật đất đai không. 
• Quyền sử dụng đất đã được cấp giấy chứng nhân hay chưa. 
• Trường hợp chưa được cấp giấy chứng nhận thì có tài liệu chứng minh nguồn gốc, quá trình sử dụng và hiện trạng hay không. 
• Người thừa kế có thuộc đối tượng bị truất quyền thừa kế hay từ chối nhận thừa kế không.
• Có ai thuộc trường hợp được hưởng thừa kế quyền sử dụng đất không phụ thuộc nội dung di chúc không. 

Từ đó, tòa án xác định quyền hưởng thừa kế quyền sử dụng đất của các đồng thừa kế. 

Công sức quản lý, tôn tạo quyền sử dụng đất của người trông coi

Một yếu tố quan trọng khi chia thừa kế là xem xét công sức bảo quản, đầu tư, tôn tạo di sản của những người trực tiếp quản lý tài sản. Pháp luật không mặc nhiên công nhận người trông coi di sản được hưởng một phần di sản. Tuy nhiên,  nếu người trông coi tài sản có đầu tư, sửa chữa, đóng thuế, bảo quản đất đai hoặc tài sản gắn liền với đất, Tòa án có thể ghi nhận công sức này trong bản án. Khi đó, người này có thể được hưởng một phần di sản từ công sức quản lý, tôn tạo của mình. 

Không chỉ đối với người quản lý, trong coi di sản mà nếu người thừa kế theo quy định có công sức quản lý, tôn tạo di sản thì có quyền yêu cầu Tòa án xem xét phần này khi giải quyết vụ án. Điều này cũng đã được ghi nhận qua Án lệ số 05/2016/AL Công sức đóng góp vào việc quản lý, tôn tạo di sản thừa kế

Các vấn đề khác liên quan đến công nhận quyền sử dụng đất từ thừa kế

Ngoài các vấn đề nêu trên khi giải quyết chia  thừa kế quyền sử dụng đất cần xem xét:

• Người thừa kế có quyền sử dụng đất theo quy định pháp luật đất đai không. Người thừa kế có đủ điều kiện được công nhận quyền sử dụng đất tại Việt Nam không. 
• Quyền sử dụng đất có đủ điều kiện tách thửa phân chia cho các đồng thừa kế không. 

Từ đó, xác định người thừa kế nào được nhận quyền sử dụng đất và người nào chỉ được nhận giá trị quyền sử dụng đất (nếu có). Phần quyền sử dụng đất mỗi người được hưởng là bao nhiêu. 

Câu hỏi thường gặp về giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất

Để thuận tiện cho Quý khách hàng, Chúng tôi có tổng hợp dưới đây những thắc mắc, câu hỏi thường gặp có liên quan đến giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất.

Thời hiệu khởi kiện yêu cầu chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất được quy định như thế nào?

Theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản (bao gồm quyền sử dụng đất), kể từ thời điểm mở thừa kế (ngày người để lại di sản chết). Quá thời hạn này, quyền khởi kiện yêu cầu chia di sản có thể không còn, và di sản có thể thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó hoặc giải quyết theo quy định khác của pháp luật.

Ngoài tạm ứng án phí, người khởi kiện còn phải chịu những chi phí tố tụng nào khác trong vụ án tranh chấp thừa kế đất đai?

Bên cạnh tạm ứng án phí dân sự sơ thẩm, người khởi kiện hoặc các đương sự khác có thể phải nộp chi phí cho các hoạt động tố tụng cụ thể theo yêu cầu của họ hoặc theo quyết định của Tòa án, ví dụ: chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ; chi phí định giá tài sản; chi phí giám định; chi phí cho người làm chứng, người phiên dịch (nếu có). Các chi phí này được quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và các văn bản hướng dẫn.

Tòa án xử lý thế nào nếu di sản là quyền sử dụng đất nhưng chưa được cấp Giấy chứng nhận hoặc Giấy chứng nhận đang đứng tên người khác?

Nếu đất chưa được cấp Giấy chứng nhận, Tòa án sẽ xem xét các tài liệu, chứng cứ khác để xác minh nguồn gốc, quá trình sử dụng hợp pháp của người để lại di sản theo quy định của pháp luật đất đai. Trường hợp Giấy chứng nhận đứng tên người khác, Tòa án sẽ làm rõ lý do, xem xét tính hợp pháp của việc đứng tên đó và mối quan hệ với di sản. Đây là một trong những nội dung quan trọng Tòa án cần xác minh để xác định di sản thừa kế.

Việc áp dụng Án lệ số 05/2016/AL về công sức quản lý, tôn tạo di sản trong thực tế tranh chấp thừa kế đất đai diễn ra như thế nào?

Án lệ số 05/2016/AL công nhận trường hợp người quản lý, trông coi di sản có công sức đầu tư, cải tạo làm tăng giá trị di sản (bao gồm quyền sử dụng đất) thì khi chia thừa kế, người đó có thể được xem xét hưởng một phần giá trị tương ứng với công sức đóng góp. Tòa án sẽ đánh giá cụ thể các bằng chứng về việc đầu tư, cải tạo, mức độ tăng giá trị của đất để quyết định một cách công bằng, hợp lý.

Nếu các đồng thừa kế không thống nhất được việc phân chia quyền sử dụng đất bằng hiện vật, Tòa án có thể giải quyết theo hướng nào?

Nếu quyền sử dụng đất không thể chia bằng hiện vật (ví dụ: do diện tích quá nhỏ không đủ điều kiện tách thửa theo quy định của pháp luật đất đai tại địa phương) hoặc các bên không muốn nhận hiện vật, Tòa án có thể quyết định cho một hoặc một số người được nhận hiện vật và thanh toán giá trị phần di sản cho những người thừa kế khác bằng tiền. Việc định giá quyền sử dụng đất sẽ được Tòa án thực hiện theo thủ tục tố tụng để đảm bảo công bằng.

Luật sư tư vấn, giải quyết tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất

Đội ngũ luật sư chuyên về đất đai và thừa kế của chúng tôi cung cấp dịch vụ tư vấn và đại diện giải quyết tranh chấp toàn diện, bao gồm:

• Phân tích hồ sơ, đánh giá cơ sở pháp lý: Nghiên cứu kỹ lưỡng tài liệu, xác định điểm mạnh, điểm yếu và đưa ra nhận định khách quan về vụ việc.
• Tư vấn chiến lược giải quyết: Đề xuất các phương án tối ưu, từ thương lượng, hòa giải đến các bước tố tụng tại Tòa án, phù hợp với hoàn cảnh cụ thể và mong muốn của quý vị.
• Soạn thảo văn bản pháp lý: Chuẩn bị đơn khởi kiện, các văn bản trình bày ý kiến, yêu cầu, phản đối một cách chặt chẽ, đầy đủ căn cứ.
• Đại diện tham gia thương lượng, hòa giải: Giúp các bên tìm được tiếng nói chung, hướng tới giải pháp ôn hòa, bảo vệ tình cảm gia đình.
• Đại diện tham gia tố tụng tại các cấp Tòa án: Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của quý vị trong suốt quá trình từ khi thụ lý đến khi xét xử, bao gồm cả việc thu thập chứng cứ, tham gia các phiên làm việc và tranh luận tại phiên tòa.
• Hỗ trợ thi hành án: Tư vấn và hỗ trợ các thủ tục cần thiết để bản án, quyết định của Tòa án được thực thi hiệu quả.

Kết luận

Giải quyết tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất là một hành trình pháp lý đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và một chiến lược đúng đắn. Việc lựa chọn được một phương thức giải quyết phù hợp, dù là thương lượng, hòa giải hay khởi kiện tại Tòa án, đều cần dựa trên sự cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố thực tế và quy định pháp luật.

Nếu đang gặp phải những vướng mắc pháp lý liên quan đến tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp. Luật Long Phan PMT với đội ngũ luật sư tận tâm và giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng lắng nghe, tư vấn và đồng hành cùng quý khách hàng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp một cách tốt nhất. Hãy liên hệ với luật sư thừa kế của chúng tôi tại hotline 1900.63.63.87 để được hỗ trợ kịp thời và hiệu quả.

Tags: án lệ thừa kế, di chúc và thừa kế theo pháp luật, giải quyết tranh chấp thừa kế, khởi kiện tranh chấp thừa kế, Phân chia di sản thừa kế, Thừa kế quyền sử dụng đất, Tranh chấp thừa kế đất đai, Tư vấn luật đất đai, Tư vấn luật thừa kế