Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A

Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A giúp các bên nhanh chóng giải quyết được tranh chấp. Việc xác lập thỏa thuận trọng tài phù hợp, lựa chọn trung tâm trọng tài uy tín và am hiểu quy trình tố tụng trọng tài là những yếu tố quan trọng khi giải quyết tranh chấp bằng hình thức này. Bài viết dưới đây của Chúng tôi phân tích các vấn đề pháp lý cần chú ý khi giải quyết tranh chấp M&A bằng trọng tài thương mại, từ cơ sở pháp lý đến thực tiễn áp dụng.

Các loại tranh chấp nên và không nên sử dụng trọng tài trong giao dịch M&A

Theo quy định hiện nay tại Điều 2, Luật Trọng tài Thương mại 2010 (Sau đây được gọi tắc là LTTTM 2010) quy định về thẩm quyền về giải quyết tranh chấp trong hoạt động thương mại tuy nhiên, việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp là một quyết định chiến lược trong mọi giao dịch M&A. Trọng tài thương mại mang lại nhiều ưu điểm về tính bảo mật, linh hoạt và chuyên môn của trọng tài viên, đặc biệt phù hợp với các tranh chấp thương mại phức tạp. Tuy nhiên, không phải mọi tranh chấp phát sinh từ M&A đều có thể được giải quyết hiệu quả bằng trọng tài do giới hạn về thẩm quyền và khả năng thi hành phán quyết đối với một số vấn đề nhất định.

• Các tranh chấp phù hợp với trọng tài: Đa số các tranh chấp phát sinh từ hợp đồng mua bán cổ phần (SPA) hoặc hợp đồng cổ đông (SHA) đều có thể được giải quyết hiệu quả thông qua trọng tài thương mại. Các tranh chấp điển hình bao gồm vi phạm các cam đoan và bảo đảm (representations and warranties), nghĩa vụ bồi thường (indemnification), các tranh chấp liên quan đến điều khoản thanh toán bổ sung dựa trên hiệu quả hoạt động (earn-out), hoặc các điều chỉnh giá sau khi hoàn tất giao dịch (post-closing adjustments). Lựa chọn trọng tài cho các vấn đề này giúp bảo mật thông tin tài chính và chiến lược kinh doanh của các bên, đồng thời cho phép lựa chọn trọng tài viên có chuyên môn sâu về tài chính và M&A để đưa ra phán quyết chính xác.
• Các tranh chấp không nên giải quyết bằng trọng tài: Một số tranh chấp mang bản chất hành chính hoặc liên quan đến quyền nhân thân không nên được giải quyết bằng trọng tài. Các ví dụ điển hình bao gồm yêu cầu hủy bỏ phần thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp tại Sở Kế hoạch và Đầu tư (Nay là Sở Tài chính) do giao dịch M&A, yêu cầu hủy nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông do vi phạm thủ tục triệu tập và biểu quyết, hoặc các tranh chấp liên quan đến việc đăng ký quyền sở hữu tài sản. Lý do chính là phán quyết của trọng tài không có hiệu lực trực tiếp đối với các cơ quan quản lý nhà nước. Việc thi hành các phán quyết này sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí là không thể thực hiện, vì các cơ quan nhà nước chỉ tuân thủ bản án hoặc quyết định của Tòa án có thẩm quyền.

Điều khoản thỏa thuận trọng tài phải đảm bảo tính hiệu lực khi áp dụng

Soạn thảo điều khoản thỏa thuận trọng tài hiệu lực đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Luật Trọng tài Thương mại 2010. Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A bao gồm việc đảm bảo thỏa thuận trọng tài đáp ứng các điều kiện về hình thức theo Điều 16, Luật TTTM 2010. Thỏa thuận trọng tài phải được thể hiện dưới hình thức điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc thỏa thuận riêng và được xác lập bằng văn bản.

Theo Điều 16, Luật TTTM 2010 quy định thỏa thuận trọng tài phải được thể hiện bằng văn bản bao gồm các hình thức cụ thể. Thông qua trao đổi giữa các bên bằng telegram, fax, telex, thư điện tử và các hình thức khác hoặc trao đổi thông tin bằng văn bản giữa các bên. Trong giao dịch các bên có dẫn chiếu đến một văn bản có thể hiện thỏa thuận trọng tài như hợp đồng, chứng từ, điều lệ công ty và những tài liệu tương tự khác.

Điều khoản thỏa thuận trọng tài cần quy định rõ ràng trung tâm trọng tài để tránh tình trạng vô hiệu theo Khoản 4, Điều 18, Luật TTTM 2010. Quy tắc tố tụng trọng tài, luật áp dụng và ngôn ngữ tiến hành tố tụng phải được thỏa thuận cụ thể. Việc lựa chọn trọng tài viên có chuyên môn về M&A nên được ghi rõ trong điều khoản nếu các bên có thể thỏa thuận trước. 

Bên cạnh đó Luật Long Phan PMT khuyến nghị Quý khách hàng bổ sung điều khoản mẫu được khuyến nghị bao gồm các yếu tố bắt buộc để đảm bảo hiệu lực pháp lý: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến Hợp đồng này, bao gồm cả tranh chấp về hiệu lực, tồn tại, chấm dứt, sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại [VIAC/SIAC/ICC/HKIAC] theo Quy tắc Trọng tài của [tổ chức] đang có hiệu lực tại thời điểm khởi kiện, các quy tắc đó được coi là được dẫn chiếu vào điều khoản này. Địa điểm trọng tài là [Hồ Chí Minh/Hà Nội/Singapore/Hong Kong]. Việc tổ chức phiên họp giải quyết tranh chấp là trực tiếp/trực tuyến hoặc theo hình thức kết hợp hybrid.”

Quy định về nghĩa vụ giảm thiểu thiệt hại tuân thủ Điều 6 Luật TTTM 2010 về nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên. “Các bên đồng ý trong quá trình giải quyết tranh chấp vẫn tôn trọng thực hiện trong khả năng có thể để giảm thiểu thiệt hại tối đa cho bên còn lại và có quyền yêu cầu biện pháp khẩn cấp tại tòa án có thẩm quyền mà không bị coi là từ bỏ trọng tài.” Điều khoản cho phép hợp nhất các vụ việc giữa các bên liên quan và tham gia bên thứ ba ký các thỏa thuận trong cùng giao dịch [SPA/SHA/Escrow/W&I/TSA], nếu phù hợp với Quy tắc.

Cần lưu ý: Thỏa thuận trọng tài của các bên cần bổ sung thêm điều khoản bảo mật nhằm bảo vệ thông tin của các bên: “Bảo mật: tố tụng trọng tài là bảo mật, trừ nghĩa vụ công bố theo luật, yêu cầu của cơ quan nhà nước, kiểm toán, ngân hàng, nhà đầu tư, hoặc bảo hiểm W&I. Điều khoản này ràng buộc bên kế thừa, chuyển giao hợp pháp của mỗi bên.” Việc tuân thủ các quy định này đảm bảo thỏa thuận trọng tài không bị vô hiệu theo các trường hợp quy định tại Điều 18, Luật TTTM 2010 và có thể được thi hành hiệu quả.

Xây dựng cơ chế trọng tài đa tầng (MED-ARB hoặc ARB-MED-ARB)

Cơ chế trọng tài đa tầng mang lại giải pháp linh hoạt cho tranh chấp giao dịch M&A phức tạp. Hiện nay theo quy định tại Điều 38, Luật TTTM 2010 vẫn khuyến khích nguyên tắc thương  lượng và hoà giải trong cơ chế giải quyết tranh chấp trọng tài. Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A là thiết kế quy trình hòa giải trước trọng tài MED-ARB với hòa giải trước, trọng tài sau. Phương thức ARB-MED-ARB cho phép trọng tài, sau đó hòa giải, và cuối cùng là trọng tài để duy trì quan hệ đối tác lâu dài.

Hòa giải trước trọng tài (MED-ARB) giúp các bên tìm kiếm giải pháp thỏa hiệp trước khi tiến hành tố tụng trọng tài chính thức. Giai đoạn hòa giải tạo cơ hội cho các bên hiểu rõ quan điểm của nhau và tìm ra giải pháp cùng có lợi. Nếu hòa giải không thành công, vụ việc sẽ được chuyển sang trọng tài để có phán quyết cuối cùng. Cơ chế này đặc biệt phù hợp với tranh chấp về earn-out và điều chỉnh giá mua trong giao dịch M&A.

Phương thức ARB-MED-ARB phức tạp hơn nhưng mang lại hiệu quả cao trong duy trì quan hệ kinh doanh. Đây là một cơ chế tiên tiến hơn, thường được sử dụng trong các giao dịch M&A quốc tế. Quy trình bắt đầu bằng việc khởi kiện trọng tài. Sau đó, hội đồng trọng tài sẽ tạm dừng tố tụng để các bên tiến hành hòa giải trong một khoảng thời gian nhất định. Nếu hòa giải thành công, các bên có thể yêu cầu hội đồng trọng tài ban hành một “phán quyết theo thỏa thuận” (consent award), có giá trị thi hành như một phán quyết trọng tài thông thường. Nếu hòa giải thất bại, tố tụng trọng tài sẽ được tiếp tục. Cấu trúc này vừa khuyến khích hòa giải, vừa đảm bảo tính ràng buộc và khả năng thi hành cao của kết quả cuối cùng.

Mặc dù mang lại nhiều cơ hội cho việc đàm phán để đưa ra kết quả chung, tuy nhiên khi lựa chọn áp dụng cơ chế trọng tài đa cấp. Quý khách hàng cần quy định và niêm yết thời hạn rõ ràng cho từng giai đoạn là yếu tố quan trọng để tránh “điều kiện tiền tố tụng mơ hồ”. Giai đoạn hòa giải nên được giới hạn trong 20-30 ngày để tránh việc một bên lợi dụng để trì hoãn. Giai đoạn trọng tài cần có thời hạn cụ thể để đảm bảo giải quyết tranh chấp kịp thời. Việc quy định thời hạn cụ thể giúp tránh tình trạng thỏa thuận trọng tài bị coi là vô hiệu do điều kiện tiền tố tụng không rõ ràng.

Cơ chế đa cấp đặc biệt phù hợp với tranh chấp M&A do tính chất phức tạp và quan hệ kinh doanh lâu dài. Các bên trong giao dịch M&A thường muốn duy trì quan hệ hợp tác sau khi giải quyết tranh chấp. Hòa giải giúp các bên tìm ra giải pháp bảo toàn quan hệ kinh doanh trong khi trọng tài đảm bảo có phán quyết cuối cùng nếu cần thiết. Cơ chế này cũng giúp giảm chi phí và thời gian so với việc chỉ sử dụng trọng tài.

>>> Xem thêm: Tư vấn soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Yếu tố công nhận và thi hành phán quyết trọng tài tại Việt Nam

Công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài tại Việt Nam đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các điều kiện pháp lý. Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A là đảm bảo phán quyết đáp ứng các yêu cầu của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Phán quyết trọng tài phải được cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài công nhận theo đúng thủ tục pháp luật của nước đó.

Hiện nay theo quy định tại Khoản 1, Điều 451, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định trong thời hạn 03 năm, kể từ ngày phán quyết của Trọng tài nước ngoài có hiệu lực pháp luật, người được thi hành, người có quyền, lợi ích hợp pháp liên quan hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền gửi đơn đến Bộ Tư pháp Việt Nam theo quy định của điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc Tòa án có thẩm quyền của Việt Nam theo quy định của Bộ luật này trong trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên không quy định hoặc không có điều ước quốc tế liên quan để yêu cầu Tòa án công nhận và cho thi hành tại Việt Nam phán quyết đó.

Điều kiện công nhận phán quyết trọng tài nước ngoài bao gồm việc Việt Nam là thành viên hoặc có hiệp định tương hỗ với nước có phán quyết. Phán quyết không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam và không gây tổn hại đến chủ quyền quốc gia. Thỏa thuận trọng tài phải hợp lệ theo pháp luật được lựa chọn hoặc pháp luật của nước có phán quyết. Quy trình thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài tại Việt Nam yêu cầu nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành. 

Vì những lý do trên nên trong quá trình soạn thảo SPA, SHA, escrow, W&I, transition service agreement cần xem xét khả năng thi hành phán quyết tại Việt Nam. Lựa chọn trung tâm trọng tài có uy tín và được Việt Nam công nhận giúp tăng khả năng thi hành phán quyết. Tránh các điều khoản trong thỏa thuận trọng tài có thể dẫn đến phán quyết không được công nhận tại Việt Nam. Điều này đặc biệt quan trọng khi tài sản hoặc hoạt động kinh doanh chính của các bên tập trung tại Việt Nam.

Rủi ro phán quyết không được công nhận và thi hành tại Việt Nam có thể làm mất hiệu lực toàn bộ quá trình trọng tài. Bên thắng kiện sẽ gặp khó khăn lớn trong việc thu hồi khoản bồi thường hoặc thực hiện các nghĩa vụ được phán quyết. Do đó, việc tham khảo ý kiến luật sư chuyên về trọng tài quốc tế và pháp luật Việt Nam là cần thiết. Luật sư có thể tư vấn cụ thể về điều khoản thỏa thuận trọng tài để đảm bảo khả năng thi hành phán quyết tại Việt Nam.

>>> Xem thêm: Thủ tục công nhận và cho thi hành án phán quyết trọng tài quốc tế tại Việt Nam

Dịch vụ luật sư chuyên về trọng tài thương mại trong giao dịch M&A

Luật sư chuyên về trọng tài thương mại đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả giải quyết tranh chấp giao dịch M&A. Lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A là cần có sự tư vấn chuyên sâu từ luật sư có kinh nghiệm về cả M&A và trọng tài thương mại. Dịch vụ luật sư bao gồm tư vấn soạn thảo điều khoản trọng tài, đại diện trong quá trình tố tụng và đảm bảo thi hành phán quyết.

Các dịch vụ tư vấn và hỗ trợ soạn thảo chuyên sâu mà Luật Long Phan PMT bao gồm:

• Phân tích toàn diện các rủi ro tranh chấp tiềm tàng từ bộ tài liệu giao dịch M&A (SPA, SHA, escrow agreement, W&I insurance, transition service agreement); tư vấn lựa chọn luật áp dụng cho hợp đồng và cho thỏa thuận trọng tài để tối ưu hóa quyền lợi.
• Đưa ra khuyến nghị chiến lược về việc lựa chọn trung tâm trọng tài (VIAC, SIAC…), quy tắc tố tụng và tiêu chuẩn lựa chọn trọng tài viên dựa trên giá trị, tính chất phức tạp của giao dịch và yếu tố quốc tế.
• Phân tích các điều kiện công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài tại Việt Nam theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, dự báo các rủi ro và tư vấn các biện pháp đảm bảo thi hành án hiệu quả.
• Soạn thảo đơn khởi kiện trọng tài và các văn bản tố tụng khác và chuẩn bị hồ sơ, tài liệu, chứng cứ theo đúng quy tắc tố tụng của trung tâm trọng tài đã chọn.
• Đại diện khách hàng thực hiện thủ tục nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành phán quyết tại Tòa án có thẩm quyền, làm việc với cơ quan thi hành án để đảm bảo phán quyết được thực thi nhanh chóng và hiệu quả.
• Xây dựng điều khoản trọng tài được “đo ni đóng giày” cho từng tài liệu giao dịch M&A, đảm bảo tính thống nhất và tương thích giữa các thỏa thuận, tránh xung đột về thẩm quyền giải quyết tranh chấp.
• Soạn thảo nội dung thỏa thuận trọng tài một cách toàn diện, bao gồm các yếu tố quan trọng như địa điểm trọng tài, ngôn ngữ, số lượng trọng tài viên, quy tắc bảo mật thông tin và phân bổ chi phí tố tụng.
• Tư vấn và soạn thảo các điều khoản về cơ chế giải quyết tranh chấp đa cấp (MED-ARB hoặc ARB-MED-ARB) với các bước và thời hạn rõ ràng, nhằm tạo cơ hội hòa giải để duy trì quan hệ đối tác kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp về những lưu ý khi sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A.

Có phải mọi tranh chấp trong giao dịch M&A đều nên giải quyết bằng trọng tài không?

Không. Mặc dù đa số tranh chấp thương mại như vi phạm hợp đồng mua bán cổ phần (SPA) hay hợp đồng cổ đông (SHA) đều phù hợp với trọng tài, nhưng các tranh chấp mang bản chất hành chính, mang yếu tố về nhân thân (ví dụ: yêu cầu hủy thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp) thì không nên giải quyết bằng phương thức này. Lý do là phán quyết của trọng tài khó có khả năng được thi hành đối với các cơ quan quản lý nhà nước.

Cơ sở pháp lý: Điều 2 Luật Trọng tài Thương mại 2010.

Thỏa thuận trọng tài được xác lập qua email giữa các bên có được coi là hợp lệ không?

Có. Theo quy định của pháp luật, thỏa thuận trọng tài được xác lập qua trao đổi giữa các bên bằng thư điện tử (email) và các hình thức khác theo quy định của pháp luật được coi là xác lập dưới dạng văn bản và hoàn toàn hợp lệ về mặt hình thức.

Cơ sở pháp lý: Điều 16 Luật Trọng tài Thương mại 2010.

Khi soạn thảo cơ chế giải quyết tranh chấp đa cấp (hòa giải trước, trọng tài sau), cần lưu ý điều gì để thỏa thuận không bị vô hiệu?

Cần phải quy định một thời hạn rõ ràng và hợp lý cho giai đoạn hòa giải, ví dụ từ 20 đến 30 ngày. Việc này nhằm tránh tình trạng thỏa thuận bị xem là có “điều kiện tiền tố tụng mơ hồ”, một rủi ro có thể khiến thỏa thuận trọng tài bị vô hiệu hoặc bị một bên lạm dụng để trì hoãn.

Cơ sở pháp lý: Nguyên tắc hòa giải được khuyến khích tại Điều 38 Luật Trọng tài Thương mại 2010.

Thời hạn để yêu cầu Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài là bao lâu?

Thời hạn để nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài là 03 năm, kể từ ngày phán quyết đó có hiệu lực pháp luật.

Cơ sở pháp lý: Khoản 1, Điều 451 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.

Hậu quả pháp lý nếu thỏa thuận trọng tài không chỉ định rõ một trung tâm trọng tài cụ thể là gì?

Nếu thỏa thuận trọng tài không xác định rõ tổ chức trọng tài có thẩm quyền, thỏa thuận đó có nguy cơ bị Tòa án tuyên vô hiệu. Đây là một trong những lỗi nghiêm trọng cần tránh khi soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp.

Cơ sở pháp lý: Điều 18 Luật Trọng tài Thương mại 2010.

Kết luận

Việc sử dụng trọng tài giải quyết tranh chấp giao dịch M&A đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hiểu biết sâu về pháp luật. Quý khách hàng cần lưu ý lựa chọn loại tranh chấp phù hợp, soạn thảo điều khoản trọng tài hiệu lực và đảm bảo khả năng thi hành phán quyết tại Việt Nam. Để được tư vấn chuyên sâu về trọng tài M&A, Quý khách hàng vui lòng liên hệ hotline 1900636387 của Luật Long Phan PMT.

>>>Xem thêm: Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại

Tags: Giải quyết tranh chấp, Giao dịch M&A, Mua bán và sáp nhập doanh nghiệp, Thỏa thuận trọng tài, Trọng tài thương mại