Tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất giải quyết như thế nào?

Tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất là một trong những vấn đề pháp lý phức tạp, có thể gây ra những mâu thuẫn sâu sắc và kéo dài. Khi không còn di chúc gốc, việc phân chia di sản hoàn toàn phụ thuộc vào các bằng chứng còn lại để chứng minh ý nguyện sau cùng của người để lại di sản. Nếu không có chứng cứ xác thực, tài sản sẽ được chia theo hàng thừa kế theo pháp luật, có thể không phản ánh đúng mong muốn của người đã khuất. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các quy định trong Bộ luật Dân sự 2015, hướng dẫn quy trình giải quyết từ thu thập chứng cứ, hòa giải đến khởi kiện tại Tòa án, nhằm giúp người thừa kế bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất

Tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất là một trong những vấn đề pháp lý phức tạp, có thể dẫn đến những mâu thuẫn sâu sắc trong gia đình. Việc không tìm thấy di chúc gốc đặt ra câu hỏi lớn về việc phân chia di sản: Liệu di sản sẽ được chia theo pháp luật hay vẫn có thể dựa vào những bằng chứng còn lại về ý nguyện của người đã khuất? Pháp luật Việt Nam đã dự liệu và có những quy định cụ thể để giải quyết tình huống này, dựa trên việc có hay không có bằng chứng chứng minh sự tồn tại của di chúc.

Mất di chúc và không có bằng chứng chứng minh nội dung

Theo định nghĩa tại Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Khi một di chúc bị thất lạc hoàn toàn và không có bất kỳ bằng chứng nào chứng minh được sự tồn tại hay nội dung của nó, về mặt pháp lý, di chúc đó được xem là không tồn tại. Tòa án không có cơ sở để xác định ý nguyện thực sự của người để lại di sản.

Trong trường hợp này, việc phân chia di sản sẽ không thể thực hiện theo di chúc. Thay vào đó, quy định về thừa kế theo pháp luật sẽ được áp dụng, theo Khoản 1 Điều 642 và Điều 650 Bộ luật Dân sự 2015. Điều này có nghĩa là khi không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp (bao gồm cả trường hợp mất không có bằng chứng), di sản sẽ được chia cho những người thừa kế theo hàng thừa kế do pháp luật quy định.

>>> Bài viết có liên quan: Che giấu di chúc của người khác có thể bị xử lý như thế nào?

Mất di chúc nhưng vẫn có bằng chứng chứng minh nội dung

Trái lại, trong trường hợp di chúc bị mất nhưng vẫn có các bằng chứng xác thực để chứng minh nội dung và ý nguyện của người lập di chúc, quyền lợi của người thừa kế theo di chúc vẫn có thể được bảo vệ. Các bằng chứng hợp pháp có thể bao gồm:

• Bản sao di chúc được lưu trữ tại tổ chức hành nghề công chứng.
• Vi bằng ghi nhận lời khai của những người làm chứng cho việc lập di chúc.
• Các tài liệu, giấy tờ khác có giá trị chứng minh.

Dù Điều 642 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về hậu quả của việc di chúc bị thất lạc, nhưng không loại trừ khả năng công nhận giá trị của di chúc nếu nội dung được chứng minh một cách rõ ràng. Người yêu cầu chia thừa kế theo di chúc có nghĩa vụ cung cấp các bằng chứng này cho Tòa án. Nếu Tòa án xác định được các bằng chứng là hợp pháp, thể hiện đúng ý chí tự nguyện của người để lại di sản, Tòa án có thể công nhận nội dung di chúc và tiến hành phân chia tài sản theo đó.

Lưu ý quan trọng: Theo Khoản 3 Điều 642 Bộ luật Dân sự 2015, nếu di chúc được tìm thấy sau khi di sản đã được chia theo pháp luật (nhưng vẫn còn trong thời hiệu yêu cầu chia di sản), di sản phải được chia lại theo di chúc nếu có yêu cầu từ người thừa kế được chỉ định trong di chúc. Quy định này nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người thừa kế theo đúng ý nguyện của người đã khuất.

Hướng giải quyết khi phát sinh tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất

Khi một di chúc bị mất, việc giải quyết tranh chấp thừa kế trở nên vô cùng phức tạp, đòi hỏi các bên liên quan phải có sự am hiểu về quy trình pháp lý để bảo vệ quyền lợi của mình. Để giải quyết dứt điểm các mâu thuẫn này, pháp luật đã đưa ra một lộ trình rõ ràng, bắt đầu từ việc thu thập chứng cứ, ưu tiên các giải pháp đối thoại, và cuối cùng là khởi kiện tại Tòa án nếu không đạt được sự đồng thuận. Dưới đây là các hướng giải quyết chi tiết.

Thu thập và xác minh thông tin, chứng cứ về di chúc

Trong mọi vụ tranh chấp thừa kế mà di chúc bị thất lạc, việc thu thập và xác minh chứng cứ đóng vai trò nền tảng và quyết định. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, người khởi kiện có nghĩa vụ cung cấp tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp (Khoản 4 Điều 189).

Do đó, bước đi đầu tiên là phải chủ động tìm kiếm mọi bằng chứng có thể chứng minh sự tồn tại và nội dung của di chúc. Hoạt động này bao gồm:

• Liên hệ với các tổ chức hành nghề công chứng mà người để lại di sản có thể đã đến để lập di chúc, nhằm yêu cầu trích lục hoặc cung cấp bản sao.
• Tìm kiếm những người làm chứng cho việc lập di chúc để ghi nhận lại lời khai của họ.
• Thu thập các giấy tờ, tài liệu liên quan đến tình hình tài sản, mối quan hệ gia đình và các hoàn cảnh tại thời điểm lập di chúc để kiểm tra tính nhất quán và hợp lý.

Việc chủ động thu thập bằng chứng pháp lý không chỉ giúp củng cố cơ sở cho yêu cầu của người thừa kế mà còn là yếu tố tiên quyết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp theo đúng quy định.

Thương lượng và hòa giải giữa các bên

Trước khi đưa vụ việc ra Tòa án, thương lượng và hòa giải luôn là giải pháp được ưu tiên hàng đầu. Phương pháp này không chỉ giúp các bên tiết kiệm thời gian, chi phí tố tụng mà quan trọng hơn là giữ gìn được tình cảm và mối quan hệ gia đình vốn có.

Quá trình thương lượng cần có sự tham gia của tất cả những người thừa kế và người có quyền lợi liên quan. Đặc biệt, cần lưu ý đến những người được hưởng di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 (như con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng; con đã thành niên mà không có khả năng lao động).

Nếu thương lượng thành công, các bên nên lập một văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế. Văn bản này, theo Điều 656 Bộ luật Dân sự 2015, sẽ là cơ sở pháp lý vững chắc để thực hiện việc phân chia và tránh các tranh chấp có thể phát sinh trong tương lai. Đây là giải pháp nhân văn và hiệu quả, giúp giải quyết gốc rễ của mâu thuẫn.

Khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền

Khi các nỗ lực thương lượng, hòa giải không mang lại kết quả, khởi kiện ra Tòa án là biện pháp cuối cùng và cần thiết để phân định rõ ràng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.

Thứ nhất, về thẩm quyền của Tòa án

• Thẩm quyền theo loại việc: Theo Khoản 5 Điều 26 Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) 2015, tranh chấp về thừa kế tài sản thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án.
• Thẩm quyền theo cấp và lãnh thổ: Căn cứ điểm a và c, Khoản 1 Điều 39 BLTTDS 2015, Tòa án nhân dân khu vực nơi bị đơn cư trú, làm việc sẽ có thẩm quyền giải quyết. Tuy nhiên, nếu tranh chấp liên quan đến di sản là bất động sản, Tòa án nơi có bất động sản sẽ thụ lý giải quyết để thuận tiện cho việc thẩm định, định giá và thi hành án sau này.
• Lưu ý: Nếu vụ án có yếu tố nước ngoài (người thừa kế, người có quyền lợi liên quan ở nước ngoài), thẩm quyền giải quyết sơ thẩm sẽ thuộc về Tòa án nhân dân cấp tỉnh (Điểm a Khoản 1, Khoản 3 Điều 35 BLTTDS 2015).

Thứ hai, về hồ sơ khởi kiện

Hồ sơ khởi kiện cần được chuẩn bị đầy đủ theo quy định tại Khoản 4 và 5 Điều 189 BLTTDS 2015, bao gồm:

• Đơn khởi kiện (theo mẫu số 23-DS ban hành kèm Nghị quyết 01/2017/NQ-HĐTP).
• Giấy tờ tùy thân của người khởi kiện (CCCD/CMND, hộ khẩu).
• Giấy chứng tử của người để lại di sản.
• Giấy tờ chứng minh quan hệ với người để lại di sản (giấy khai sinh, giấy chứng nhận kết hôn).
• Bản kê khai di sản thừa kế.
• Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu đối với di sản (Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, sổ tiết kiệm,…).
• Các tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu khởi kiện (bản sao di chúc, lời khai người làm chứng,… nếu có).

Thứ ba, về thời gian thụ lý vụ án

Theo quy định tại Điều 195 BLTTDS 2015, sau khi nhận hồ sơ hợp lệ và người khởi kiện đã nộp tạm ứng án phí, Tòa án sẽ thụ lý vụ án. Tuy nhiên, trên thực tế, các vụ tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất thường kéo dài hơn do quá trình xác minh, thu thập chứng cứ, định giá tài sản khá phức tạp. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng hồ sơ và nắm rõ quy trình tố tụng sẽ giúp người thừa kế chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

>>> Bài viết liên quan: Thủ tục giải quyết tranh chấp di sản thừa kế

Các hệ quả pháp lý khi Tòa án giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất

Khi giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất, phán quyết của Tòa án là cơ sở pháp lý cuối cùng để xác định phương thức phân chia di sản. Quá trình tố tụng sẽ tập trung vào việc đánh giá các chứng cứ mà các bên cung cấp. Dựa trên kết quả xác minh, Tòa án sẽ đưa ra một trong hai quyết định có tính hệ quả trực tiếp: công nhận sự tồn tại của di chúc và tiến hành chia di sản theo đúng ý nguyện của người đã khuất, hoặc tuyên bố không có cơ sở công nhận di chúc và áp dụng quy định về thừa kế theo pháp luật.

Công nhận sự tồn tại của di chúc và phân chia di sản theo di chúc

Trong trường hợp các bên cung cấp được đầy đủ bằng chứng thuyết phục về sự tồn tại và nội dung của di chúc đã mất, Tòa án sẽ ra phán quyết công nhận hiệu lực của di chúc đó. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán sẽ tiến hành xác minh, đối chiếu các chứng cứ như lời khai của người làm chứng, bản sao hoặc trích lục di chúc lưu tại tổ chức hành nghề công chứng, và các tài liệu liên quan khác. Nếu các chứng cứ này nhất quán, đáng tin cậy, Tòa án có thể kết luận di chúc là có thật và hợp pháp.

Khi đó, việc phân chia di sản sẽ được thực hiện theo đúng nội dung trong di chúc đã được công nhận, tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Phân chia theo ý chí của người để lại di chúc: Theo Khoản 1 Điều 659 Bộ luật Dân sự 2015, di sản được chia theo đúng phần mà người lập di chúc đã định đoạt. Nếu di chúc chỉ định người thừa kế nhưng không xác định rõ phần của mỗi người, di sản sẽ được chia đều cho những người đó.
• Phân chia di sản bằng hiện vật: Nếu di chúc xác định chia di sản bằng hiện vật, người thừa kế sẽ được nhận chính hiện vật đó cùng với hoa lợi, lợi tức phát sinh kể từ thời điểm mở thừa kế. Theo Khoản 2 Điều 659 Bộ luật Dân sự 2015, nếu hiện vật bị hư hỏng không do lỗi của mình, người thừa kế có quyền yêu cầu những người thừa kế khác bù đắp phần giá trị giảm sút hoặc yêu cầu bồi thường thiệt hại từ người gây ra hư hỏng.

Như vậy, khi có đủ cơ sở pháp lý, phán quyết của Tòa án sẽ bảo vệ tối đa ý nguyện của người để lại di sản, đảm bảo quá trình phân chia diễn ra minh bạch và công bằng.

Không công nhận sự tồn tại của di chúc và phân chia di sản theo pháp luật

Ngược lại, khi các bằng chứng đưa ra không đủ sức thuyết phục, mâu thuẫn hoặc không thể chứng minh được nội dung ý chí của người đã khuất, Tòa án sẽ không công nhận sự tồn tại của di chúc. Hệ quả pháp lý trực tiếp là khối di sản sẽ được phân chia theo pháp luật.

Việc phân chia di sản theo pháp luật được thực hiện theo các quy định tại Chương XXIII Bộ luật Dân sự 2015, cụ thể:

• Phân chia theo hàng thừa kế: Di sản được chia đều cho những người thừa kế cùng hàng. Theo Khoản 1 Điều 660 Bộ luật Dân sự 2015, nếu tại thời điểm phân chia có người thuộc hàng thừa kế đã thành thai nhưng chưa sinh ra, phải dành lại một phần di sản bằng phần mà một người thừa kế khác cùng hàng được hưởng để cho người đó nếu sinh ra còn sống.
• Thỏa thuận về phân chia hiện vật: Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật. Nếu không thể chia đều bằng hiện vật, các bên có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và phân chia. Trường hợp không đạt được thỏa thuận, hiện vật đó sẽ được bán để chia giá trị (Khoản 2 Điều 660 Bộ luật Dân sự 2015).

Tóm lại, trong tình huống không thể xác thực được di chúc, việc áp dụng quy định thừa kế theo pháp luật là giải pháp của Tòa án nhằm đảm bảo trật tự và sự công bằng cho tất cả những người thừa kế hợp pháp.

Dịch vụ luật sư giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất

Dịch vụ luật sư chuyên nghiệp đóng vai trò quan trọng trong giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất. Luật sư có kinh nghiệm sẽ hỗ trợ Quý khách phân tích tình huống pháp lý, thu thập chứng cứ và xây dựng chiến lược tố tụng phù hợp. Luật Long Phan PMT cung cấp dịch vụ tư vấn toàn diện về thừa kế và di chúc, bao gồm:

• Tư vấn xác minh tính hợp pháp của các bằng chứng về di chúc bị mất;
• Tư vấn thủ tục mở thừa kế, phân chi di sản thừa kế theo di chúc hoặc pháp luật;
• Tư vấn, hỗ trợ soạn thảo đơn khởi kiện, chuẩn bị hồ sơ tài liệu theo quy định pháp luật;
• Đại diện theo ủy quyền của Quý khách tham gia các buổi thương lượng, hòa giải giữa các bên;
• Đại điện theo ủy quyền nộp hồ sơ khởi kiện, tham gia tố tụng giải quyết tranh chấp thừa kế tại Tòa án.

Kết luận

Tóm lại, việc giải quyết tranh chấp thừa kế do di chúc bị mất xoay quanh yếu tố cốt lõi là chứng cứ. Tùy thuộc vào việc các bên có chứng minh được nội dung di chúc hay không, Tòa án sẽ quyết định phân chia di sản theo ý chí của người đã khuất hoặc theo hàng thừa kế theo pháp luật. Bài viết đã hệ thống hóa các hướng giải quyết khả thi, từ thương lượng, hòa giải đến thủ tục khởi kiện chi tiết.

Trong trường hợp cần hỗ trợ, Quý khách hàng hãy liên hệ Công ty Luật Long Phan PMT theo số Hotline 1900.63.63.87 để được tư vấn pháp luật thừa kế nhanh chóng, đầy đủ và hỗ trợ kịp thời. 

Tags: Chia di sản thừa kế, di chúc bị mất, giải quyết tranh chấp thừa kế, Luật sư thừa kế, thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật, Tư vấn luật thừa kế