Thực nghiệm điều tra: Khi nào? Trình tự thủ tục?

Thực nghiệm điều tra là biện pháp điều tra tố tụng được quy định tại khoản 1 Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, cho phép cơ quan điều tra dựng lại hiện trường, diễn lại hành vi để kiểm tra, xác minh tài liệu và tình tiết vụ án. Biện pháp điều tra tố tụng chỉ được tiến hành trong trường hợp cần thiết khi có mâu thuẫn, nghi vấn cần làm rõ. Quá trình thực nghiệm điều tra phải đo đạc, chụp ảnh, ghi hình, vẽ sơ đồ, ghi kết quả vào biên bản thực nghiệm điều tra. Bài viết phân tích các dạng thực nghiệm điều tra và trình tự thực nghiệm điều tra theo quy định pháp luật.

Khi nào cần tiến hành thực nghiệm điều tra?

Thực nghiệm điều tra (TNĐT) à một biện pháp điều tra tố tụng quan trọng, được cơ quan có thẩm quyền tiến hành khi cần làm sáng tỏ các tình tiết phức tạp, mâu thuẫn của vụ án hình sự mà các biện pháp khác chưa đủ để kết luận. Biện pháp này chỉ được áp dụng trong những trường hợp thực sự cần thiết nhằm đảm bảo quá trình điều tra diễn ra khách quan, hiệu quả và đúng quy định pháp luật.

Việc tiến hành thực nghiệm điều tra giúp kiểm tra và xác minh lại các tài liệu, chứng cứ đã thu thập, từ đó củng cố hoặc loại bỏ các giả thuyết điều tra. Mục đích cuối cùng là thu thập những chứng cứ vững chắc, phục vụ cho việc giải quyết vụ án một cách chính xác.

Để tiến hành TNĐT, cơ quan có thẩm quyền cần dựa trên hai cơ sở chính: sự xuất hiện của những mâu thuẫn, nghi vấn cần được làm rõ và phải có đủ nguồn tài liệu, chứng cứ ban đầu làm nền tảng. Các yếu tố này sẽ được phân tích chi tiết hơn dưới đây.

Cần Xác Minh Các Mâu Thuẫn, Nghi Vấn Trong Quá Trình Điều Tra

Thực nghiệm điều tra giữ vai trò then chốt trong việc giải quyết các mâu thuẫn, kiểm tra những tình tiết còn nhiều nghi vấn. Cụ thể, biện pháp này được tiến hành khi:

• Có sự mâu thuẫn trong lời khai: Tồn tại sự không nhất quán, trái ngược nhau trong lời khai giữa bị can và người bị hại, giữa những người làm chứng, hoặc giữa các bị can với nhau. TNĐT sẽ tái hiện lại tình huống để xác định lời khai nào có tính logic và phù hợp với thực tế khách quan.
• Lời khai có nhiều điểm nghi vấn: Lời khai của người tham gia tố tụng có những chi tiết khó tin, không hợp lý, đòi hỏi phải được kiểm tra lại bằng cách dựng lại hiện trường và diễn lại hành vi.
• Cần kiểm tra khả năng thực hiện một hành vi: Cơ quan điều tra cần xác định một cá nhân có khả năng thực hiện một hành động cụ thể hay không (ví dụ: khả năng leo trèo, sử dụng công cụ, di chuyển trong một khoảng thời gian nhất định).
• Cần xác định một hiện tượng có thể xảy ra hay không: TNĐT cho phép kiểm chứng xem một sự việc hoặc hiện tượng có thể diễn ra trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể như mô tả hay không.

Toàn bộ quá trình thực nghiệm phải được đo đạc, chụp ảnh, ghi hình, vẽ sơ đồ và ghi lại kết quả vào biên bản một cách chi tiết, chính xác để đảm bảo giá trị chứng minh trước pháp luật.

Phải Dựa Trên Tài Liệu, Chứng Cứ Sẵn Có

Một nguyên tắc bắt buộc là thực nghiệm điều tra không được tiến hành một cách tùy tiện, vô căn cứ. Hoạt động này phải được xây dựng dựa trên một nền tảng vững chắc là các chứng cứ, tài liệu đã thu thập được trước đó.

• Cơ sở pháp lý: Việc thực nghiệm phải xuất phát từ các giả thuyết điều tra có căn cứ, dựa trên những tài liệu có thật như lời khai của những người tham gia tố tụng, biên bản khám nghiệm hiện trường, kết luận giám định, vật chứng…
• Mục đích: Hoạt động này nhằm kiểm tra, củng cố hoặc bác bỏ các giả thuyết đã xây dựng, giúp hướng đi của cuộc điều tra trở nên chính xác hơn.
• Tuân thủ quy định: Quá trình tiến hành phải tuân thủ nghiêm ngặt trình tự, thủ tục được quy định tại Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
• Đảm bảo an toàn và quyền con người: Phải đặc biệt cân nhắc để không xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của người tham gia, đồng thời không gây ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự, an toàn công cộng.

Việc lập biên bản TNĐT, vẽ sơ đồ và ghi nhận kết quả phải được thực hiện minh bạch, khách quan, đảm bảo đây là một nguồn chứng cứ tin cậy trong quá trình giải quyết vụ án.

>>> Xem thêm: Thời hạn điều tra vụ án hình sự khoảng bao lâu?

Trình tự, thủ tục tiến hành việc thực nghiệm điều tra

Quá trình thực nghiệm điều tra là một hoạt động tố tụng phức tạp, đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt về trình tự và thủ tục để đảm bảo giá trị pháp lý của các chứng cứ thu thập được. Toàn bộ quy trình này được quy định chi tiết tại Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 cùng các văn bản hướng dẫn liên quan, nhấn mạnh vào các nguyên tắc cốt lõi là khách quan, chính xác và hợp pháp.

Để đảm bảo tính pháp lý và giá trị chứng minh, quá trình TNĐT phải tuân thủ một trình tự chặt chẽ, được chia thành ba giai đoạn chính: công tác Chuẩn bị, quá trình Tiến hành và cuối cùng là Kết thúc thực nghiệm. Mỗi giai đoạn đều có những yêu cầu và thủ tục cụ thể cần được thực hiện một cách cẩn trọng.

Giai Đoạn Chuẩn Bị Thực Nghiệm

Đây là giai đoạn nền tảng, quyết định tính hợp pháp và sự thành công của buổi thực nghiệm. Công tác chuẩn bị bao gồm các bước sau:

• Ban hành quyết định: Thủ trưởng hoặc Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra có thẩm quyền sẽ ra quyết định TNĐT. Sau khi có quyết định, Điều tra viên phải gửi thông báo bằng văn bản về thời gian, địa điểm tiến hành cho Viện kiểm sát cùng cấp và những người sẽ tham gia.
• Xác định thành phần tham gia:
  • Thành phần bắt buộc: Điều tra viên (chủ trì), Kiểm sát viên (kiểm sát hoạt động điều tra), và Người chứng kiến.
  • Người thực hiện hành vi: Tùy vào nội dung cần làm rõ, người thực hiện có thể là bị can, người bị hại, hoặc người làm chứng.
  • Thành phần khác (nếu cần): Chuyên gia, người có chuyên môn về lĩnh vực cần thực nghiệm, cán bộ kỹ thuật hình sự để hỗ trợ đo đạc, ghi hình, và Luật sư của người tham gia tố tụng.
• Chuẩn bị phương tiện và bảo vệ hiện trường:
  • Tập hợp đầy đủ các phương tiện, thiết bị kỹ thuật cần thiết như máy ảnh, máy quay phim có ghi âm, dụng cụ đo đạc chuyên dụng.
  • Tổ chức lực lượng bảo vệ khu vực thực nghiệm, đảm bảo an ninh trật tự, ngăn chặn các yếu tố bên ngoài có thể gây ảnh hưởng, làm sai lệch kết quả.

Giai Đoạn Tiến Hành Thực Nghiệm

Sau khi hoàn tất công tác chuẩn bị, Điều tra viên sẽ tổ chức buổi thực nghiệm theo đúng kế hoạch. Quá trình này diễn ra theo các bước:

1. Phổ biến nội dung: Trước khi bắt đầu, Điều tra viên phải phổ biến rõ ràng về mục đích, yêu cầu, và nội dung của buổi thực nghiệm điều tra cho tất cả thành phần tham gia. Việc này giúp mọi người hiểu rõ vai trò và nhiệm vụ của mình.
2. Yêu cầu thực hiện hành vi: Điều tra viên yêu cầu người thực nghiệm (bị can, bị hại…) tự mình tái hiện lại các hành động, lời nói hoặc các tình tiết cần kiểm tra. Quá trình này phải diễn ra một cách tự nhiên. Điều tra viên chỉ quan sát, ghi nhận, tuyệt đối không được hướng dẫn, ra lệnh hay mớm cung. Buổi thực nghiệm có thể được lặp lại nhiều lần nếu cần thiết để quan sát kỹ hơn.
3. Đo đạc và ghi chép: Các hoạt động đo đạc về thời gian, không gian, khoảng cách… phải sử dụng công cụ chuyên dụng để đảm bảo độ chính xác. Mọi số liệu phải được ghi chép cẩn thận và thể hiện trên sơ đồ hiện trường thực nghiệm.
4. Ghi âm, ghi hình: Toàn bộ diễn biến của buổi TNĐT bắt buộc phải được ghi hình có âm thanh một cách liên tục, không cắt quãng. Đây là yêu cầu bắt buộc tại Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 để đảm bảo tính toàn vẹn và khách quan của chứng cứ.
5. Kiểm sát viên giám sát: Kiểm sát viên phải có mặt trong suốt quá trình để kiểm sát tính hợp pháp của hoạt động thực nghiệm, đảm bảo việc điều tra tuân thủ đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Giai Đoạn Kết Thúc Thực Nghiệm

Ngay sau khi diễn biến chính của buổi thực nghiệm kết thúc, Điều tra viên phải tiến hành các thủ tục cuối cùng để hoàn thiện hồ sơ.

• Lập biên bản thực nghiệm điều tra: Đây là tài liệu pháp lý quan trọng ghi nhận lại toàn bộ quá trình. Nội dung biên bản phải phản ánh đầy đủ và trung thực các thông tin sau:
  • Thời gian, địa điểm cụ thể.
  • Thành phần tham gia.
  • Điều kiện thời tiết, ánh sáng và các yếu tố khách quan khác.
  • Nội dung, diễn biến chi tiết của buổi thực nghiệm.
  • Kết quả đo đạc, các thông số kỹ thuật và kết quả thu được.
• Thông qua và ký biên bản: Biên bản sau khi lập xong sẽ được đọc to cho tất cả những người tham gia cùng nghe. Họ có quyền đóng góp ý kiến, yêu cầu sửa đổi, bổ sung, và các ý kiến này phải được ghi nhận. Sau khi thống nhất, tất cả thành phần tham gia sẽ cùng ký tên vào biên bản để xác nhận.

Biên bản TNĐT cùng toàn bộ tài liệu, hình ảnh, video ghi nhận được sẽ được đưa vào hồ sơ vụ án, trở thành một nguồn chứng cứ quan trọng để các cơ quan tiến hành tố tụng sử dụng trong quá trình giải quyết vụ án.

>>>> Xem thêm: Cơ quan điều tra được thực hiện những hoạt động điều tra nào?

Dịch vụ luật sư liên quan đến thực nghiệm điều tra

Luật Long Phan PMT cung cấp dịch vụ tư vấn và đại diện pháp lý chuyên nghiệp trong các vụ án hình sự có thực nghiệm điều tra. Đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực tố tụng hình sự, am hiểu sâu sắc về trình tự TNĐT và các dạng TNĐT. Quý khách hàng được hỗ trợ toàn diện từ giai đoạn điều tra đến phiên tòa xét xử.

Các dịch vụ luật sư thực hiện cho khách hàng:

• Tư vấn về quyền và nghĩa vụ trong quá trình TNĐT
• Tư vấn về các dạng TNĐT và cách ứng phó hiệu quả
• Soạn thảo hồ sơ pháp lý cần thiết
• Giám sát việc thực hiện trình tự TNĐT đúng quy định
• Bảo vệ quyền không bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự
• Yêu cầu kiểm tra, xác minh tài liệu bổ sung khi cần thiết
• Phản bác các kết quả thực nghiệm không khách quan
• Luật sư tham gia với tư cách như: người bào chữa; người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại, nguyên đơn – bị đơn dân sự trong vụ án hình sự; người liên quan, người làm chứng trong vụ án hình sự …

Câu hỏi thường gặp về thực nghiệm điều tra

Dưới đây Chúng tôi có tổng hợp một số câu hỏi thường gặp về thực nghiệm điều tra để làm rõ một số vấn đề khác có liên quan.

Bị can có quyền từ chối tham gia thực nghiệm điều tra không?

Bị can có quyền từ chối tham gia TNĐT theo quy định pháp luật về quyền im lặng. Tuy nhiên, việc từ chối này có thể được cơ quan điều tra ghi nhận và đánh giá trong tổng thể chứng cứ của vụ án. Cơ quan điều tra có thể sử dụng các dạng TNĐT khác hoặc mời người khác thực hiện thay thế nếu có điều kiện phù hợp.

Thực nghiệm điều tra có thể tiến hành vào ban đêm không?

Thực nghiệm điều tra có thể tiến hành vào ban đêm nếu điều kiện ánh sáng và thời tiết tương tự như thời điểm xảy ra sự việc cần tái hiện. Điều kiện ánh sáng phải được ghi rõ trong biên bản TNĐT như một yếu tố ảnh hưởng đến kết quả. Việc ghi hình ban đêm cần đảm bảo chất lượng đủ để làm chứng cứ.

Thực nghiệm điều tra có thể thay đổi địa điểm được không?

Thực nghiệm điều tra nguyên tắc phải tiến hành tại địa điểm xảy ra sự việc để đảm bảo tính chân thực. Chỉ khi địa điểm gốc không còn tồn tại hoặc có nguy hiểm mới được chuyển sang địa điểm tương tự. Việc thay đổi địa điểm phải được ghi rõ lý do và sự khác biệt so với hiện trường gốc trong biên bản TNĐT.

Luật sư có được tham gia thực nghiệm điều tra không?

Luật sư bào chữa cho bị can có quyền tham gia thực nghiệm điều tra theo quy định tại khoản 3 Điều 204 BLTHS 2015. Luật sư có thể đề xuất các câu hỏi, yêu cầu kiểm tra, xác minh tài liệu bổ sung và góp ý vào biên bản TNĐT. Sự tham gia của luật sư giúp bảo vệ quyền lợi thân chủ và đảm bảo tính khách quan của quá trình thực nghiệm.

Kết quả thực nghiệm điều tra có giá trị pháp lý như thế nào?

Kết quả TNĐT có giá trị pháp lý như một loại chứng cứ trong hồ sơ vụ án hình sự. Tòa án sẽ đánh giá và cân nhắc kết quả này cùng với các chứng cứ khác để đưa ra phán quyết. Biên bản thực nghiệm điều tra và tài liệu ghi hình đi kèm được coi là chứng cứ có giá trị chứng minh cao.

Có thể thực nghiệm điều tra đối với người chưa thành niên không?

Có thể TNĐT đối với người chưa thành niên nhưng phải có sự tham gia của người đại diện hợp pháp và giáo viên theo quy định về tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên. Biện pháp điều tra tố tụng chỉ được tiến hành trong trường hợp cần thiết và phải đảm bảo không ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em.

Ai chịu trách nhiệm về an toàn trong thực nghiệm điều tra?

Điều tra viên chủ trì chịu trách nhiệm chính về an toàn của tất cả người tham gia TNĐT. Cơ quan điều tra phải đảm bảo không xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người tham gia theo quy định tại khoản 1 Điều 204 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. Nếu xảy ra tai nạn, cơ quan điều tra phải chịu trách nhiệm bồi thường theo quy định pháp luật.

Kết luận

Thực nghiệm điều tra là biện pháp điều tra tố tụng quan trọng trong hệ thống tố tụng hình sự Việt Nam, yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt trình tự TNĐT theo quy định. Quý khách hàng cần hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia thực nghiệm điều tra để bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Luật Long Phan PMT sẵn sàng hỗ trợ Quý khách hàng với dịch vụ tư vấn và đại diện pháp lý chuyên nghiệp. Liên hệ hotline 1900.63.63.87 để được tư vấn miễn phí về thực nghiệm điều tra từ luật sư hình sự của Chúng tôi.

Tags: Luât sư hình sự, thực nghiệm điều tra, Tố tụng hình sự, trình tự thực nghiệm điều tra