Trả hồ sơ điều tra bổ sung: điều kiện và thủ tục yêu cầu

Trả hồ sơ điều tra bổ sung là thủ tục tố tụng cho phép các cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu làm rõ thêm chứng cứ hoặc khắc phục vi phạm trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Viện kiểm sát, Thẩm phán và Hội đồng xét xử đều có thẩm quyền trả hồ sơ trong các giai đoạn khác nhau với số lần giới hạn cụ thể. Bài viết phân tích chi tiết điều kiện, thủ tục và quy trình thực hiện điều tra bổ sung theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sau đây gọi là BLTTHS 2015).

Thẩm quyền trả hồ sơ điều tra bổ sung

Thẩm quyền trả hồ sơ điều tra bổ sung được phân định rõ ràng theo từng giai đoạn tố tụng, mỗi cơ quan có quyền hạn và giới hạn khác nhau. Việc xác định đúng thẩm quyền giúp đảm bảo tính hợp pháp của quyết định và tránh kéo dài thời gian giải quyết vụ án. Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định chi tiết về thẩm quyền này nhằm vừa bảo đảm quyền lực của các cơ quan tiến hành tố tụng, vừa ngăn chặn việc lạm dụng quyền trả hồ sơ.

1. Viện kiểm sát– giai đoạn truy tố – tối đa 02 lần 

Căn cứ theo quy định tại Điều 245 BLTTHS 2015 thì Viện kiểm sát có quyền trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố. Đây là giai đoạn Viện kiểm sát nghiên cứu hồ sơ do cơ quan điều tra chuyển đến để quyết định có truy tố bị can ra trước Tòa án hay không. Thẩm quyền trả hồ sơ điều tra bổ sung này được thực hiện tối đa 02 lần cho một vụ án theo quy định tại khoản 2 Điều 174 BLTTHS 2015, đảm bảo vừa có thể làm rõ vụ án vừa tránh kéo dài thời gian tố tụng.

2. Thẩm phán là chủ tọa phiên tòa –  giai đoạn chuẩn bị xét xử – 01 lần 

Tại Điều 280 BLTTHS 2015 có quy định Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa có quyền trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung trong giai đoạn chuẩn bị xét xử. Nếu kết quả điều tra bổ sung dẫn tới việc đình chỉ vụ án thì Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án và thông báo cho Tòa án biết trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày ra quyết định. Đây là giai đoạn sau khi Tòa án thụ lý vụ án và trước khi mở phiên tòa xét xử. Quyền này chỉ được thực hiện 01 lần duy nhất theo khoản 2 Điều 174 BLTTHS 2015, thể hiện nguyên tắc hạn chế việc trả hồ sơ để đảm bảo tiến độ xét xử.

3. Hội đồng xét xử sơ thẩm  – tại phiên tòa – 01 lần 

Theo khoản 6 Điều 326 BLTTHS 2015, Hội đồng xét xử có quyền quyết định trả hồ sơ vụ án để Viện kiểm sát điều tra bổ sung trong quá trình nghị án. Đây là quyền được thực hiện sau khi kết thúc phần tranh luận tại phiên tòa và trong quá trình Hội đồng xét xử thảo luận để ra phán quyết. Hội đồng xét xử phải thông báo cho những người có mặt tại phiên tòa và người tham gia tố tụng vắng mặt tại phiên tòa về các quyết định này. Quyền này chỉ được thực hiện 01 lần theo khoản 2 Điều 174 BLTTHS 2015 cho mỗi vụ án.

4. Hội đồng xét xử phúc thẩm – tại phiên tòa – 1 lần 

Theo điểm c khoản 1 Điều 355 BLTTHS 2015, Hội đồng xét xử phúc thẩm có thẩm quyền hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại khi xét thấy việc điều tra ở cấp sơ thẩm không đầy đủ mà cấp phúc thẩm không thể bổ sung được hoặc có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Đây là biện pháp mạnh nhằm đảm bảo vụ án được làm rõ toàn diện từ giai đoạn điều tra, khác với việc trả hồ sơ điều tra bổ sung thông thường. Hội đồng xét xử phúc thẩm sẽ chỉ ban hành quyết định mà không ra thông báo đối với quyết định.

Quyền hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ điều tra lại chỉ được thực hiện 01 lần trong một vụ án. Hội đồng xét xử phúc thẩm áp dụng biện pháp này khi phát hiện những thiếu sót nghiêm trọng từ giai đoạn điều tra, truy tố không thể khắc phục được bằng việc xét xử lại ở cấp sơ thẩm. Việc chuyển hồ sơ điều tra lại đồng nghĩa với việc vụ án phải được tiến hành lại từ đầu, đảm bảo thu thập đầy đủ chứng cứ và tuân thủ đúng trình tự tố tụng.

Điều kiện trả hồ sơ điều tra bổ sung

Việc trả hồ sơ điều tra bổ sung không thể thực hiện tùy tiện mà phải có căn cứ pháp lý rõ ràng theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. Các điều kiện này nhằm đảm bảo việc trả hồ sơ thực sự cần thiết, tránh lạm dụng gây kéo dài thời gian tố tụng. Mỗi cơ quan có thẩm quyền khi quyết định trả hồ sơ đều phải xác định rõ thuộc trường hợp nào trong các điều kiện luật định. Dưới đây là một trong các điều kiện trả hồ sơ điều tra bổ sung được liệt kê theo quy định của BLTTHS 2015: 

• Điều kiện đầu tiên và phổ biến nhất để trả hồ sơ là thiếu chứng cứ quan trọng mà không thể bổ sung tại chỗ. Chứng cứ thiếu có thể liên quan đến việc chứng minh tội danh, các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, giá trị thiệt hại của vụ án. Điều quan trọng là cơ quan có thẩm quyền phải xác định rằng không thể thu thập chứng cứ này thông qua các biện pháp tại Viện kiểm sát hoặc Tòa án như triệu tập nhân chứng, yêu cầu cung cấp tài liệu.
• Điều kiện thứ hai là khi có dấu hiệu tội phạm khác hoặc tội danh nặng hơn chưa được khởi tố. Trong quá trình nghiên cứu hồ sơ hoặc xét xử, nếu phát hiện bị can còn thực hiện hành vi phạm tội khác ngoài tội danh đã bị khởi tố, cần trả hồ sơ để điều tra làm rõ. Việc này đảm bảo xử lý toàn diện hành vi phạm tội, tránh bỏ lọt tội phạm.
• Điều kiện thứ ba là có dấu hiệu bỏ lọt người phạm tội, bao gồm đồng phạm chưa bị khởi tố hoặc người khác có liên quan đến vụ án. Việc điều tra bổ sung trong trường hợp này nhằm xác định đầy đủ những người có hành vi phạm tội, đảm bảo không ai phạm tội mà không bị xử lý. Đây là yêu cầu của nguyên tắc không bỏ lọt tội phạm trong tố tụng hình sự.
• Điều kiện cuối cùng là khi có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố. Vi phạm có thể là không đảm bảo quyền bào chữa của bị can, thu thập chứng cứ trái pháp luật, hoặc vi phạm thẩm quyền. Việc trả hồ sơ trong trường hợp này nhằm khắc phục vi phạm, đảm bảo vụ án được giải quyết đúng quy định pháp luật.

>>>> Xem thêm: Trường hợp nào phải trả hồ sơ điều tra bổ sung vụ án hình sự?

Thủ tục yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung

Thủ tục yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung được quy định chặt chẽ nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình tố tụng. Việc tuân thủ đúng thủ tục giúp các cơ quan phối hợp nhịp nhàng, rút ngắn thời gian giải quyết. Mỗi bước trong quy trình đều có thời hạn và yêu cầu cụ thể mà các cơ quan tiến hành tố tụng phải thực hiện nghiêm túc.

1. Gửi đề nghị

Khi phát hiện có căn cứ trả hồ sơ, người có thẩm quyền hoặc cơ quan liên quan cần lập văn bản đề nghị. Văn bản đề nghị phải nêu rõ lý do cần điều tra bổ sung, liệt kê cụ thể những vấn đề cần làm rõ và đề xuất thời hạn điều tra. Việc xác định rõ nội dung cần bổ sung giúp Cơ quan điều tra có định hướng cụ thể, tránh điều tra lan man không đúng trọng tâm.

2. Cơ quan có thẩm quyền trong giai đoạn mình giải quyết vụ án tiếp nhận

Sau khi nhận được đề nghị hoặc tự phát hiện có căn cứ trả hồ sơ, cơ quan có thẩm quyền tiến hành nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng toàn bộ hồ sơ vụ án như sau:

• Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, thời hạn 04 ngày làm việc được tính từ thời điểm nhận được đề nghị hoặc phát hiện vấn đề cần điều tra bổ sung. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều Viện kiểm sát đã áp dụng quy định số hóa hồ sơ vụ án, cho phép truy cập và xem xét hồ sơ điện tử một cách nhanh chóng và hiệu quả. Nhờ đó, thời gian nghiên cứu hồ sơ thường được rút ngắn xuống dưới 03 ngày làm việc.
• Ngoài ra, trong quá trình xem xét, cơ quan có thẩm quyền có quyền triệu tập các đương sự đến làm việc để làm rõ thêm một số vấn đề. Việc triệu tập này nhằm mục đích thu thập thêm thông tin, đánh giá khả năng bổ sung chứng cứ tại chỗ mà không cần trả hồ sơ điều tra bổ sung.

3. Quyết định

Quyết định trả hồ sơ phải được lập thành văn bản với đầy đủ nội dung theo quy định, việc xác định rõ ràng nội dung trọng tâm cần nêu giúp Cơ quan điều tra thực hiện đúng yêu cầu. Cụ thể, quyết định phải ghi rõ:

• Những vấn đề cần điều tra bổ sung một cách chi tiết, cụ thể
• Thời hạn điều tra bổ sung phù hợp với nội dung cần bổ sung
• Yêu cầu khắc phục vi phạm tố tụng (nếu có).

Ngoài phần nội dung nêu rõ vấn đề cần điều tra bổ sung ra thì cần phải đáp ứng đầy đủ các nội dung khác theo quy định tại khoản 2 Điều 132 BLTTHS 2015 như sau:

• Số, ngày, tháng, năm, địa điểm ban hành quyết định
• Căn cứ ban hành quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung
• Họ tên, chức vụ, chữ ký của người ban hành quyết định và đóng dấu.

>>>> Xem thêm: căn cứ yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung đối với vụ án hình sự

4. Thông báo

Ngay sau khi ra quyết định trả hồ sơ, cơ quan ra quyết định phải thông báo cho các cơ quan và cá nhân liên quan. Thời hạn thông báo không quá 24 giờ kể từ khi ra quyết định. Với sự phát triển của công nghệ, theo khoản 3 Điều 132 Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự số 99/2025/QH15, việc gửi thông báo có thể thực hiện bằng file bản điện tử có chữ ký số.

Đối tượng nhận thông báo bao gồm: Cơ quan điều tra để thực hiện điều tra bổ sung; Viện kiểm sát để thực hành quyền công tố và kiểm sát; Tòa án liên quan nếu vụ án đang trong giai đoạn xét xử; các đương sự trong vụ án như bị can, bị cáo, người bào chữa, bị hại. Việc thông báo kịp thời giúp các bên nắm được tiến độ vụ án và chuẩn bị cho các bước tiếp theo.

5. Cơ quan điều tra tiếp nhận giải quyết việc điều tra lại

Sau khi nhận quyết định trả hồ sơ, Cơ quan điều tra có trách nhiệm như sau:

• Căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 10 Thông tư liên tịch 02/2017/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP thì Cơ quan điều tra sẽ tiến hành bổ sung đúng nội dung, thực hiện đầy đủ các yêu cầu nêu trong quyết định. Quá trình điều tra phải tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật về hoạt động điều tra.
• Căn cứ theo khoản 3 Điều 10 Thông tư liên tịch 02/2017/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP thì sau khi kết thúc điều tra, Cơ quan điều tra phải có kết luận điều tra bổ sung và lập bản kết luận ghi rõ kết quả thực hiện đối với từng nội dung được yêu cầu điều tra bổ sung. Nếu kết quả làm thay đổi cơ bản nội dung vụ án, phải lập Bản kết luận điều tra mới thay thế cho bản cũ.

6. Viện kiểm sát thực hành quyền giám sát

Trong suốt quá trình điều tra bổ sung, Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động điều tra. Kiểm sát viên được phân công có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc tiến độ và kiểm tra việc thực hiện các yêu cầu điều tra. Nếu phát hiện vi phạm hoặc chậm trễ, Viện kiểm sát có văn bản yêu cầu khắc phục.

Khi nhận được hồ sơ điều tra bổ sung, Viện kiểm sát kiểm tra tính đầy đủ, hợp pháp của kết quả điều tra. Nếu thấy chưa đáp ứng yêu cầu, có thể yêu cầu điều tra tiếp hoặc tự mình tiến hành một số hoạt động điều tra theo thẩm quyền. Việc kiểm sát chặt chẽ đảm bảo chất lượng  điều tra bổ sung, tránh phải trả hồ sơ nhiều lần.

Dịch vụ luật sư hình sự

Luật sư có chuyên môn về hình sự của Luật Long Phan PMT sẽ có thể hỗ trợ cho Quý khách hàng trong việc bảo vệ quyền lợi khi vụ án bị trả hồ sơ điều tra bổ sung về những công việc cụ thể như sau:

• Tư vấn về quyền lợi và nghĩa vụ của đương sự trong quá trình điều tra bổ sung
• Chuẩn bị hồ sơ, tài liệu bổ sung theo yêu cầu của cơ quan tố tụng
• Tư vấn chiến lược bào chữa phù hợp với diễn biến mới của vụ án
• Đại diện nộp đơn, thư khiếu nại nếu việc trả hồ sơ không có căn cứ

Câu hỏi thường gặp (FAQ) về yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung

Dưới đây là tổng hợp của Chúng tôi về một số câu hỏi thường gặp liên quan đến yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung.

Thời hạn trả hồ sơ vụ án để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự là bao nhiêu ngày?

Theo đó, thời hạn trả hồ sơ vụ án để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự được quy định như sau: Trường hợp do Viện kiểm sát trả lại trước khi xét xử thì thời hạn điều tra bổ sung không quá 02 tháng;Trường hợp do Tòa án trả khi xét xử thì thời hạn điều tra bổ sung không quá 01 tháng theo khoản 2 Điều 174 BLTTHS 2015.

Số lần được trả lại hồ sơ vụ án hình sự để điều tra bổ sung là bao nhiêu?

Căn cứ khoản 2 Điều 174 BLTTHS 2015 thì Viện kiểm sát chỉ được trả hồ sơ để điều tra bổ sung 02 lần, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa chỉ được trả hồ sơ để điều tra bổ sung 01 lần, Hội đồng xét xử chỉ được trả hồ sơ để điều tra bổ sung 01 lần.

Toà án có được trả hồ sơ điều tra bổ sung không?

Tòa án được trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung tại phiên tòa trong các trường hợp tại Điều 280 BLTTHS 2015: khi thiếu chứng cứ dùng để chứng minh một trong những vấn đề quy định tại Điều 85 BLTTHS 2015 mà không thể bổ sung tại tòa được; có căn cứ cho rằng ngoài hành vi mà Viện kiểm sát đã truy tố, bị can còn thực hiện hành vi khác mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm; có căn cứ cho rằng còn có đồng phạm khác hoặc có người khác thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm liên quan đến vụ án nhưng chưa được khởi tố vụ án, khởi tố bị can; việc khởi tố, điều tra, truy tố vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng.

Kết luận

Quy định về trả hồ sơ điều tra bổ sung trong Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 tạo cơ chế cân bằng giữa yêu cầu làm rõ vụ án và đảm bảo tiến độ tố tụng. Việc nắm vững điều kiện, thẩm quyền và thủ tục trả hồ sơ giúp các bên tham gia tố tụng chủ động bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Luật Long Phan PMT với đội ngũ luật sư hình sự giàu kinh nghiệm sẵn sàng tư vấn, đồng hành cùng Quý khách trong mọi giai đoạn của vụ án, đặc biệt khi có diễn biến phức tạp liên quan đến điều tra bổ sung. Liên hệ hotline 1900.63.63.87 để được hỗ trợ kịp thời và chuyên nghiệp nhất.

Tags: Điều tra bổ sung, thủ tục tố tụng, Tố tụng hình sự, Trả hồ sơ điều tra bổ sung