Quy định về khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự

Khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự là hoạt động tố tụng có tính chất quyết định đối với việc thu thập chứng cứ và xác định sự thật khách quan trong quá trình điều tra. Thủ tục tố tụng này do Điều tra viên chủ trì với sự tham gia của Kiểm sát viên, người chứng kiến và các thành phần khác theo quy định pháp luật. Bài viết của Luật Long Phan PMT cung cấp những quy định về khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự giúp các bên liên quan hiểu rõ hơn về quy trình này.

Khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự: Mục đích và Nguyên tắc

Hoạt động khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự là một biện pháp điều tra trọng yếu, được tiến hành tại nơi xảy ra hoặc nơi phát hiện tội phạm nhằm thu thập chứng cứ, dấu vết và làm rõ các tình tiết khách quan của vụ án.

Mục đích cốt lõi của công tác khám nghiệm hiện trường đã được pháp luật hóa tại Khoản 1 Điều 201 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. Theo đó, hoạt động này được thực hiện nhằm:

• Phát hiện các dấu vết của tội phạm để lại.
• Thu giữ vật chứng, tài liệu, đồ vật và dữ liệu điện tử có liên quan.
• Làm sáng tỏ những tình tiết có ý nghĩa quan trọng đối với việc giải quyết vụ án.

Để đảm bảo tính hợp pháp, giá trị chứng minh và hiệu quả của hoạt động điều tra, quá trình khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc cơ bản. Điều 2 Thông tư 98/2024/TT-BCA quy định rõ các nguyên tắc này, bao gồm:

• Tuân thủ pháp luật: Mọi hoạt động phải tuyệt đối tuân thủ các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản pháp lý liên quan.
• Kịp thời và chính xác: Công tác khám nghiệm cần được tiến hành một cách nhanh chóng, kịp thời ngay sau khi có thông tin về vụ việc, nhưng vẫn phải đảm bảo sự thận trọng, tỉ mỉ, khách quan, toàn diện và khoa học.
• Chỉ đạo tập trung, phối hợp chặt chẽ: Người chủ trì khám nghiệm có trách nhiệm điều hành, phối hợp thống nhất giữa các lực lượng tham gia và chịu trách nhiệm cao nhất về kết quả công việc.
• Bảo toàn hiện trường và chứng cứ: Phải giữ nguyên trạng thái ban đầu của hiện trường, tránh làm xáo trộn, mất mát hoặc thay đổi dấu vết, vật chứng. Việc ghi nhận, thu thập chứng cứ phải được thực hiện bằng các phương pháp khoa học như quay phim, chụp ảnh, lập sơ đồ.
• Đảm bảo an toàn và bảo mật: Quá trình khám nghiệm phải đặt yếu tố an toàn cho tất cả những người tham gia lên hàng đầu. Đồng thời, mọi thông tin, tài liệu liên quan đến vụ án phải được quản lý và bảo mật theo quy định nghiêm ngặt của pháp luật.
• Công khai, minh bạch: Hoạt động khám nghiệm phải diễn ra công khai, minh bạch, có sự tham gia của các thành phần được pháp luật quy định để đảm bảo tính khách quan của quá trình tố tụng.

Thẩm quyền và thành phần tham gia khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự

Để hoạt động khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự được tiến hành đúng pháp luật, đảm bảo tính khách quan và giá trị chứng cứ, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 đã quy định chặt chẽ về thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng và thành phần những người tham gia. Việc xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể là nền tảng để quá trình điều tra diễn ra minh bạch, hiệu quả.

Vậy, cơ quan nào có thẩm quyền chủ trì và giám sát hoạt động khám nghiệm? Những ai là thành phần bắt buộc và có thể tham gia vào quá trình tố tụng đặc biệt quan trọng này? Các quy định dưới đây sẽ làm rõ những vấn đề cốt lõi này.

Thẩm Quyền Khám Nghiệm Hiện Trường Trong Vụ Án Hình Sự

Thẩm quyền tổ chức và giám sát khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự được giao cho các cơ quan tiến hành tố tụng cụ thể, đảm bảo sự kiểm soát và cân bằng quyền lực.

• Cơ quan Cảnh sát Điều tra:
  • Theo Khoản 1 Điều 201 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) 2015, Cơ quan điều tra có thẩm quyền chính trong việc tiến hành khám nghiệm hiện trường.
  • Điều tra viên được phân công thụ lý, giải quyết vụ án sẽ trực tiếp chủ trì toàn bộ quá trình khám nghiệm.
  • Thẩm quyền của Điều tra viên bao gồm việc quyết định về phạm vi, địa điểm, thời gian và phương pháp khám nghiệm; yêu cầu các tổ chức, cá nhân liên quan hỗ trợ; và tiến hành thu giữ vật chứng, tài liệu, dữ liệu điện tử liên quan đến vụ án.
• Viện kiểm sát:
  • Căn cứ Khoản 2 Điều 201 BLTTHS 2015, Viện kiểm sát cùng cấp có trách nhiệm và thẩm quyền kiểm sát hoạt động khám nghiệm hiện trường.
  • Viện kiểm sát phải cử Kiểm sát viên có mặt tại hiện trường để giám sát trực tiếp mọi hoạt động của Cơ quan điều tra.
  • Mục đích của việc giám sát là để đảm bảo quá trình khám nghiệm tuân thủ tuyệt đối các quy định của pháp luật tố tụng, bảo vệ tính hợp pháp của các chứng cứ được thu thập.

Thành Phần Tham Gia Khám Nghiệm Hiện Trường

Thành phần tham gia khám nghiệm hiện trường được quy định rõ tại BLTTHS 2015 và các văn bản hướng dẫn, bao gồm các thành phần bắt buộc và các thành phần có thể tham gia tùy thuộc vào tính chất vụ án.

• Thành phần bắt buộc: Theo Khoản 2 Điều 201 BLTTHS 2015, một cuộc khám nghiệm hiện trường hợp pháp bắt buộc phải có sự hiện diện của:
  • Điều tra viên: Chủ trì, tổ chức và chỉ đạo toàn bộ hoạt động tại hiện trường.
  • Kiểm sát viên: Thực hiện chức năng kiểm sát, giám sát việc tuân thủ pháp luật.
  • Người chứng kiến: Phải có mặt để chứng kiến toàn bộ quá trình, đảm bảo tính khách quan. Theo Khoản 3 Điều 4 Thông tư 98/2024/TT-BCA, người chứng kiến có thể là đại diện chính quyền xã, phường, thị trấn nơi khám nghiệm, đại diện cơ quan, tổ chức hoặc công dân đủ 18 tuổi trở lên. Người chứng kiến có quyền ghi ý kiến vào biên bản và ký tên xác nhận.
• Thành phần có thể tham gia: Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp, cũng như hỗ trợ chuyên môn, Cơ quan điều tra có thể triệu tập hoặc cho phép các thành phần sau tham gia:
  • Bị can, người bị hại.
  • Người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại.
  • Người làm chứng.
  • Người có chuyên môn (ví dụ: bác sĩ pháp y, chuyên gia kỹ thuật hình sự, chuyên gia về công nghệ thông tin…) để hỗ trợ làm rõ các vấn đề chuyên sâu liên quan đến khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự.

>>Xem thêm Luật sư được tham gia vụ án hình sự khi nào?

Trình tự thủ tục khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự

Để đảm bảo giá trị pháp lý của chứng cứ và hiệu quả điều tra, quy trình khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự phải được thực hiện theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định. Nền tảng của một cuộc khám nghiệm thành công chính là công tác chuẩn bị kỹ lưỡng, tạo tiền đề cho việc tiến hành và kết thúc hoạt động tố tụng một cách toàn diện.

Quá trình khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự được cấu thành từ ba giai đoạn chính, liên kết chặt chẽ với nhau: giai đoạn chuẩn bị trước khi khám nghiệm, giai đoạn tiến hành khám nghiệm chi tiết tại hiện trường, và giai đoạn kết thúc khám nghiệm, lập hồ sơ. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các bước trong từng giai đoạn là yêu cầu bắt buộc đối với cơ quan tiến hành tố tụng.

Chuẩn Bị Trước Khi Khám Nghiệm Hiện Trường

Công tác chuẩn bị đóng vai trò then chốt, quyết định đến hiệu quả và tính hợp pháp của toàn bộ quá trình khám nghiệm. Các công việc cần thực hiện bao gồm:

• Thông báo cho Viện kiểm sát: Căn cứ khoản 2 Điều 201 BLTTHS 2015 và điểm b khoản 1 Điều 3 Thông tư 98/2024/TT-BCA, Điều tra viên phải gửi thông báo kịp thời cho Viện kiểm sát cùng cấp về thời gian, địa điểm sẽ diễn ra hoạt động khám nghiệm để cử Kiểm sát viên tham gia giám sát.
• Chuẩn bị lực lượng và phương tiện: Lực lượng Kỹ thuật hình sự có trách nhiệm chuẩn bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị chuyên dụng như: vali khám nghiệm, máy ảnh, máy quay phim, nguồn sáng, hóa chất và các công cụ cần thiết khác để phát hiện, thu thập và bảo quản dấu vết, vật chứng.
• Bảo vệ và xác định phạm vi hiện trường: Trước khi khám nghiệm, Điều tra viên phải kiểm tra công tác bảo vệ, có thể quyết định điều chỉnh phạm vi hoặc tăng cường lực lượng bảo vệ hiện trường theo Điều 4 Thông tư 98/2024/TT-BCA. Đồng thời, cần liên hệ và thông báo cho các thành phần tham gia khác.

Tiến Hành Khám Nghiệm Hiện Trường

Đây là giai đoạn trung tâm của hoạt động khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự, bao gồm các bước nghiệp vụ tuần tự và khoa học.

1. Quan sát tổng thể:
   • Điều tra viên tiến hành khảo sát chung toàn bộ khu vực hiện trường theo nguyên tắc từ ngoài vào trong, từ tổng thể đến chi tiết để có cái nhìn bao quát.
   • Quá trình này nhằm phát hiện và xác định vị trí các dấu vết, vật chứng, tử thi (nếu có).
   • Phải xác định các điểm mốc tĩnh để định vị hiện trường và các đối tượng bên trong. Các dấu vết, vật chứng được phát hiện sẽ được đánh số thứ tự để quản lý (khoản 1 Điều 5 Thông tư 98/2024/TT-BCA).
2. Khám nghiệm chi tiết:
   • Sau bước quan sát, cơ quan điều tra tiến hành khám nghiệm tỉ mỉ từng khu vực, từng đối tượng đã xác định.
   • Sử dụng các phương tiện kỹ thuật và chiến thuật nghiệp vụ để làm rõ, ghi nhận, mô tả, chụp ảnh, quay phim tất cả dấu vết, vật chứng, tài liệu và các tình tiết liên quan, đảm bảo lưu giữ được trạng thái nguyên vẹn của chúng.
3. Thu lượm và bảo quản chứng cứ:
   • Tất cả dấu vết, vật chứng, tài liệu liên quan đến tội phạm phải được thu lượm, đóng gói và bảo quản theo đúng quy trình kỹ thuật.
   • Mỗi vật chứng thu giữ đều phải được ghi chép cẩn thận về vị trí, thời điểm phát hiện và tình trạng ban đầu để đảm bảo tính nguyên vẹn và giá trị chứng minh.

Kết Thúc Khám Nghiệm và Lập Biên Bản Khám Nghiệm Hiện Trường Trong Vụ Án Hình Sự

Giai đoạn cuối cùng nhằm hoàn tất thủ tục pháp lý, ghi nhận lại toàn bộ quá trình và kết quả làm việc tại hiện trường.

• Kết thúc khám nghiệm: Khi đã hoàn thành mọi công việc, Điều tra viên chủ trì đánh giá lại toàn bộ kết quả, thu dọn phương tiện và tuyên bố kết thúc buổi khám nghiệm (Điều 7 Thông tư 98/2024/TT-BCA).
• Lập biên bản: Biên bản khám nghiệm hiện trường được lập theo mẫu quy định tại Điều 178 BLTTHS 2015. Nội dung biên bản phải mô tả đầy đủ, trung thực và chi tiết về thời gian, địa điểm, thành phần tham gia, điều kiện thời tiết, cùng toàn bộ quá trình và kết quả khám nghiệm.
• Thông qua và ký biên bản: Biên bản phải được đọc cho tất cả thành phần tham gia cùng nghe. Kiểm sát viên, người chứng kiến và những người có liên quan có quyền nêu ý kiến và yêu cầu ghi vào biên bản, sau đó cùng ký tên xác nhận.
• Bảo quản tài liệu, vật chứng: Toàn bộ tài liệu, đồ vật, dấu vết đã thu giữ phải được niêm phong theo quy định và bàn giao cho cơ quan có thẩm quyền để bảo quản, phục vụ công tác điều tra.

Các hoạt động tố tụng tiếp theo có thể thực hiện để điều tra

Sau khi hoàn tất công tác khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự và thu thập các dấu vết, vật chứng, Cơ quan điều tra có thể tiến hành các biện pháp nghiệp vụ bổ sung. Các hoạt động này nhằm củng cố, kiểm tra và làm rõ hơn những thông tin, chứng cứ đã có, phục vụ hiệu quả cho quá trình chứng minh tội phạm.

Để kết nối vật chứng thu được với đối tượng hoặc làm sáng tỏ diễn biến của vụ án, hai hoạt động tố tụng chuyên sâu thường được áp dụng là thu mẫu so sánh phục vụ giám định và thực nghiệm điều tra bằng cách dựng lại hiện trường. Đây là những bước đi quan trọng giúp cơ quan chức năng đi sâu vào bản chất của vụ việc.

Thu Mẫu So Sánh

Thu mẫu so sánh là một hoạt động điều tra thiết yếu, được tiến hành khi cần giám định, đối chiếu để xác định sự liên quan giữa dấu vết, vật chứng thu tại hiện trường với một đối tượng cụ thể. Trình tự và thủ tục của hoạt động này được quy định tại Điều 8 Thông tư 98/2024/TT-BCA.

Quy trình thu mẫu so sánh được tiến hành một cách khoa học và chặt chẽ:

• Thẩm quyền quyết định: Người chủ trì khám nghiệm sẽ phân công và quyết định việc thu mẫu so sánh ngay tại hiện trường, dựa trên cơ sở các dấu vết đã được phát hiện.
• Xác định chủng loại, số lượng: Việc cần thu mẫu gì (dấu vân tay, mẫu ADN, sợi vải, mẫu đất…) và số lượng bao nhiêu được quyết định dựa trên yêu cầu của công tác giám định sau này.
• Phương pháp thu thập chuyên biệt: Tùy vào đặc tính của từng loại mẫu, lực lượng chức năng sẽ áp dụng các phương pháp thu thập và bảo quản riêng biệt để đảm bảo mẫu không bị phá hủy, biến dạng hay lây nhiễm chéo.
• Niêm phong và ghi nhận: Tất cả các mẫu sau khi thu phải được đóng gói, niêm phong theo đúng quy định. Toàn bộ quá trình này phải được mô tả chi tiết và ghi nhận đầy đủ trong biên bản khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự.

Dựng Lại Hiện Trường

Dựng lại hiện trường là một biện pháp thực nghiệm điều tra đặc biệt, được tiến hành nhằm kiểm tra, xác minh lại các tình tiết hoặc diễn biến của hành vi phạm tội. Điều 9 Thông tư 98/2024/TT-BCA là cơ sở pháp lý quy định về điều kiện và trình tự thực hiện hoạt động này.

Hoạt động dựng lại hiện trường có ý nghĩa quan trọng trong việc làm sáng tỏ sự thật khách quan và phải tuân thủ các nguyên tắc nghiêm ngặt:

• Thành phần tham gia: Việc dựng lại hiện trường phải có sự giám sát của Kiểm sát viên, có người chứng kiến và có thể có sự tham gia của bị can, bị hại hoặc người làm chứng để tái hiện lại hành vi, sự việc.
• Chuẩn bị kỹ lưỡng: Cơ quan điều tra phải lên kế hoạch chi tiết, chuẩn bị đầy đủ về phương tiện kỹ thuật và các điều kiện cần thiết để đảm bảo việc tái hiện diễn ra chính xác và khách quan.
• Ghi nhận toàn diện: Toàn bộ quá trình dựng lại hiện trường bắt buộc phải được ghi âm, ghi hình, chụp ảnh và lập biên bản chi tiết.
• Đảm bảo an toàn: Yếu tố an toàn cho tất cả những người tham gia phải được đặt lên hàng đầu.
• Giá trị chứng cứ: Kết quả của việc dựng lại hiện trường là một nguồn tài liệu, chứng cứ quan trọng được đưa vào hồ sơ vụ án hình sự, góp phần làm rõ các tình tiết còn mâu thuẫn.

>>Xem thêm Yêu cầu tiến hành thực nghiệm điều tra vụ án hình sự khi nào?

Dịch vụ luật sư tư vấn quy định về khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự

Luật Long Phan PMT cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp về quy định khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự. Dịch vụ tư vấn giúp Quý khách hàng nắm vững quyền và nghĩa vụ trong quá trình khám nghiệm hiện trường.

Các dịch vụ luật sư tư vấn quy định về khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự tại Luật Long Phan PMT bao gồm:

• Tư vấn quyền và nghĩa vụ của các bên trong quá trình khám nghiệm hiện trường.
• Hỗ trợ tham gia khám nghiệm hiện trường với tư cách người bào chữa hoặc người đại diện.
• Đại diện theo pháp luật trong các thủ tục tố tụng liên quan đến khám nghiệm hiện trường.
• Hỗ trợ khiếu nại, tố cáo khi có vi phạm trong quá trình khám nghiệm hiện trường.

Các câu hỏi thường gặp về quy định khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp về quy định khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự, giúp Quý khách hàng hiểu rõ hơn về quyền và trách nhiệm của các bên liên quan.

Bị can có quyền từ chối tham gia khám nghiệm hiện trường không?

Theo khoản 2 Điều 201 BLTTHS 2015 và như đã phân tích ở trên, bị can không phải là thành phần bắt buộc phải tham gia khi khám nghiệm hiện trường. Do đó bị can có quyền không tham gia khám nghiệm hiện trường nếu không muốn, quá trình khám nghiệm hiện trường vẫn được tiến hành bình thường. Tuy nhiên theo khoản 3 Điều 60 BLTTHS 2015, khi cơ quan điều tra yêu cầu tham gia khám nghiệm hiện trường thì bị can có nghĩa vụ phải chấp hành, không được quyền từ chối.

Có thể khám nghiệm lại hiện trường sau khi đã kết thúc lần đầu không?

Theo khoản 5 Điều 7 Thông tư 98/2024/TT-BCA, sau khi kết thúc khám nghiệm, người chủ trì khám nghiệm có thể tuyên bố kết thúc buổi khám nghiệm và tiếp tục công tác bảo vệ hiện trường để khám nghiệm lại hoặc khám nghiệm lần sau (nếu cần thiết). Do vậy, cơ quan có thẩm quyền có thể tiến hành khám nghiệm hiện trường lần hai khi có căn cứ cho rằng lần khám nghiệm đầu tiên bỏ sót thông tin quan trọng hoặc có phát hiện mới.

Người chứng kiến trong khám nghiệm hiện trường có được trả công không?

Theo điểm đ khoản 3 Điều 67 BLTTHS 2015, người chứng kiến tham gia khám nghiệm hiện trường được thanh toán chi phí theo quy định về chế độ đối với người tham gia tố tụng. Mức thanh toán được thực hiện theo quy định của pháp luật.

Kết luận

Việc nắm vững quy định về khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự giúp đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên. Quý khách hàng cần hiểu rõ thẩm quyền, trình tự thủ tục để tham gia hiệu quả vào quá trình tố tụng. Luật Long Phan PMT sẵn sàng hỗ trợ Quý khách hàng trong mọi vấn đề liên quan đến khám nghiệm hiện trường trong vụ án hình sự. Liên hệ hotline 1900.63.63.87 để được luật sư hình sự tư vấn miễn phí.

Tags: dựng lại hiện trường, khám nghiệm hiện trường, Luât sư hình sự, thẩm quyền khám nghiệp hiện trường, thủ tục khám nghiệm hiện trường, tư vấn pháp luật hình sự, vụ án hình sự