Gây thương tích khi phòng vệ có phải bồi thường thiệt hại không?

Gây thương tích khi phòng vệ có phải bồi thường thiệt hại không được xem xét theo hai trường hợp phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo quy định tại Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 và Điều 594 Bộ luật Dân sự 2015. Việc xác định trách nhiệm bồi thường phụ thuộc vào tính chất hành vi phòng vệ có tương xứng với mức độ xâm hại hay không. Bài viết phân tích chi tiết các quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi gây thương tích trong phòng vệ.

Gây thương tích khi phòng vệ gồm những trường hợp nào?

Gây thương tích khi phòng vệ được phân loại thành phòng vệ chính đáng và phòng vệ không chính đáng. Việc phân biệt hai loại hành vi này có ý nghĩa quyết định đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Phòng vệ chính đáng được quy định tại khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017 (Sau đây gọi tắt là “BLHS”) là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên. Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.

Phòng vệ không chính đáng hay vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được quy định tại khoản 2 Điều 22 BLHS là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Việc xác định ranh giới giữa phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng trong thực tiễn rất phức tạp và cần xem xét cụ thể từng trường hợp. Các yếu tố cần xem xét bao gồm: tính chất của quan hệ xã hội bị đe dọa xâm hại; mức độ thiệt hại bị đe dọa gây ra; sức mạnh và sức mãnh liệt của hành vi tấn công; tính chất, mức độ của phương pháp, phương tiện hay công cụ mà kẻ tấn công sử dụng; thời gian, địa điểm xảy ra hành vi tấn công và phòng vệ; sức mạnh và khả năng phòng vệ của người bị tấn công.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi gây thương tích khi phòng vệ

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi gây thương tích trong phòng vệ được quy định khác nhau đối với phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Điều 594 Bộ luật Dân sự 2015 là cơ sở pháp lý chính xác định nghĩa vụ bồi thường trong các trường hợp này. Việc áp dụng quy định này nhằm khuyến khích hành vi phòng vệ chính đáng đồng thời răn đe hành vi vượt quá giới hạn.

Đối với phòng vệ chính đáng

Đối với phòng vệ chính đáng, người gây thiệt hại không phải bồi thường cho người bị thiệt hại theo quy định tại Điều 594 Bộ luật Dân sự 2015. Điều này được giải thích là hành vi phòng vệ chính đáng không bị coi là hành vi trái pháp luật và người thực hiện không có lỗi. Căn cứ vào điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015, hành vi phòng vệ chính đáng không thỏa mãn yếu tố hành vi trái pháp luật nên không phát sinh trách nhiệm bồi thường.

Việc miễn trách nhiệm bồi thường đối với phòng vệ chính đáng nhằm khuyến khích các cá nhân tự bảo vệ, chủ động ngăn chặn hành vi trái pháp luật xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Đây là chính sách pháp luật có ý nghĩa tích cực trong việc phòng chống tội phạm và bảo vệ trật tự xã hội. Tuy nhiên, để được hưởng quyền lợi này, hành vi phòng vệ phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện của phòng vệ chính đáng theo quy định tại Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015.

Trong trường hợp có tranh chấp về tính chất của hành vi phòng vệ, Tòa án sẽ xem xét toàn bộ tình tiết vụ việc để xác định có phải là phòng vệ chính đáng hay không. Việc chứng minh hành vi phòng vệ chính đáng thuộc về phía người gây thiệt hại. Nếu không chứng minh được thì hành vi sẽ được xem xét theo quy định chung về bồi thường thiệt hại hoặc có thể bị coi là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

>>> Xem thêm: Các trường hợp gây thiệt hại mà không phải bồi thường

Đối với vượt quá giới hạn của phòng vệ chính đáng

Đối với vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, người gây thiệt hại phải bồi thường cho người bị thiệt hại theo quy định tại Điều 594 Bộ luật Dân sự 2015. Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng bị coi là hành vi trái pháp luật và người thực hiện có lỗi, do đó phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Việc này được áp dụng theo nguyên tắc chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được áp dụng tương tự như các trường hợp bồi thường thiệt hại khác theo quy định từ Điều 584 đến Điều 591 Bộ luật Dân sự 2015. Người gây thiệt hại phải bồi thường thiệt hại về sức khỏe bao gồm: chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại; thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; chi phí hợp lý và thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; tổn thất tinh thần.

Mức bồi thường thiệt hại do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có thể được xem xét giảm nhẹ dựa trên nguyên tắc phân chia trách nhiệm theo mức độ lỗi của từng bên. Người bị thiệt hại do có hành vi xâm phạm trước nên cũng có một phần lỗi trong việc dẫn đến thiệt hại. Tòa án sẽ căn cứ vào mức độ lỗi của mỗi bên để xác định tỷ lệ bồi thường phù hợp, đảm bảo công bằng giữa các bên.

Mức bồi thường do hành vi gây thương tích vượt quá phòng vệ chính đáng

Mức bồi thường do hành vi gây thương tích vượt quá phòng vệ chính đáng được xác định dựa trên nguyên tắc bồi thường đầy đủ thiệt hại thực tế và phân chia trách nhiệm theo tỷ lệ lỗi. Thiệt hại phải là thiệt hại thực tế đã xảy ra và được ghi nhận, không bao gồm thiệt hại tương lai có thể xảy ra. Việc xác định mức bồi thường cần đảm bảo tính khách quan và công bằng.

Thiệt hại thực tế về sức khỏe được xác định theo Điều 590 Bộ luật Dân sự 2015 bao gồm các khoản: chi phí hợp lý cho việc cứu chữa như tiền thuốc, viện phí, chi phí phẫu thuật, chi phí xét nghiệm và các chi phí y tế khác; chi phí bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút; thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút trong thời gian điều trị và phục hồi; chi phí hợp lý cho người chăm sóc trong thời gian điều trị; tổn thất tinh thần do sức khỏe bị xâm phạm.

Chi tiết cách xác định chi phí bồi thường thiệt hại do sức khỏe theo Điều 590 BLDS 2015 được hướng dẫn bởi Điều 7 Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP.

Về khoản 1 Điều 585 của Bộ luật Dân sự 2015 quy định “Thiệt hại thực tế” là thiệt hại đã xảy ra theo hướng dẫn tại điểm b khoản 1 Điều 2 Nghị quyết này, được tính thành tiền tại thời điểm giải quyết bồi thường. Thiệt hại phát sinh sau thời điểm giải quyết bồi thường lần đầu được xác định tại thời điểm giải quyết bồi thường lần tiếp theo nếu có yêu cầu của người bị thiệt hại.

>>> Xem thêm: Bồi thường thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm giải quyết như thế nào?

Câu hỏi thường gặp (FAQ) về gây thương tích khi phòng vệ có phải bồi thường thiệt hại không?

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp khi gây thương tích cho người khác khi phòng vệ.

Hành vi tấn công phải đang diễn ra thì tôi mới được phòng vệ, hay tôi có thể hành động trước để ngăn chặn?

Pháp luật yêu cầu hành vi xâm hại phải đang diễn ra hoặc đe dọa xảy ra một cách tức khắc, ngay tức thì. Quý khách không cần phải chờ đến khi bị đánh trúng mới được chống trả. Nếu có cơ sở rõ ràng cho thấy một người sắp sửa tấn công (ví dụ: đang vung dao, lao vào tấn công), Quý khách có quyền hành động trước để ngăn chặn. Tuy nhiên, hành động này không được dựa trên suy diễn xa xôi hay mâu thuẫn trong quá khứ.

Nếu kẻ tấn công đã dừng lại hoặc bỏ chạy, nhưng tôi vẫn đuổi theo gây thương tích thì sao?

Hành vi này không còn được coi là phòng vệ. Khi kẻ tấn công đã chấm dứt hành vi xâm phạm hoặc đang bỏ chạy, mối đe dọa đã kết thúc. Mọi hành vi gây thương tích sau thời điểm đó sẽ bị xem là hành vi cố ý gây thương tích xuất phát từ sự trả thù hoặc bực tức, và Quý khách sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự và dân sự đầy đủ.

Trong thực tế, tôi cần những loại bằng chứng nào để chứng minh hành vi của mình là phòng vệ chính đáng?

Quý khách nên thu thập: lời khai của người làm chứng tại hiện trường; hình ảnh, video từ camera an ninh (nếu có); bằng chứng về thương tích trên chính cơ thể Quý khách (cần đi khám và lấy giấy chứng thương ngay); vật chứng tại hiện trường (như hung khí của kẻ tấn công); và trình báo sự việc một cách trung thực, nhất quán với cơ quan công an.

CSPL: Điều 86 và Điều 87 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015

Nếu trong lúc phòng vệ, tôi vô tình gây thương tích cho một người ngoài cuộc thì có phải bồi thường không?

Có. Việc gây thiệt hại cho bên thứ ba không liên quan không thuộc phạm vi phòng vệ chính đáng. Trong trường hợp này, Quý khách có thể phải bồi thường thiệt hại cho người đó theo quy định chung của Điều 584 Bộ luật Dân sự về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Vụ án hình sự và vụ kiện dân sự đòi bồi thường sẽ được giải quyết như thế nào?

Thông thường, yêu cầu bồi thường thiệt hại sẽ được giải quyết ngay trong vụ án hình sự. Tòa án sẽ xét xử cả tội danh và quyết định mức bồi thường trong cùng một bản án. Điều này giúp tiết kiệm thời gian và đảm bảo sự thống nhất. Tuy nhiên, người bị hại cũng có quyền khởi kiện bằng một vụ án dân sự riêng nếu yêu cầu bồi thường chưa được giải quyết trong vụ án hình sự.

CSPL: Theo quy định tại Điều 30 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015

Trường hợp tôi phải bồi thường do phòng vệ quá mức nhưng không có khả năng tài chính thì sao?

Quý khách vẫn có nghĩa vụ bồi thường theo bản án của Tòa án. Nếu Quý khách không tự nguyện thi hành, người bị hại có quyền yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự tiến hành các biện pháp cưỡng chế như khấu trừ thu nhập, kê biên tài sản để đảm bảo việc thi hành án. Việc không có khả năng tài chính không làm mất đi nghĩa vụ bồi thường.

Mức độ lỗi của người tấn công được tính vào việc giảm trừ tiền bồi thường cụ thể như thế nào?

Khi xác định mức bồi thường, Tòa án sẽ xác định tổng thiệt hại thực tế, sau đó xem xét mức độ lỗi của cả hai bên. Vì người bị hại (người tấn công ban đầu) cũng có lỗi khi đã thực hiện hành vi trái pháp luật, họ sẽ phải cùng gánh chịu một phần thiệt hại. Tòa án có thể quyết định giảm một tỷ lệ % nhất định trong tổng số tiền bồi thường mà Quý khách phải trả, ví dụ giảm 30%, 40% hoặc 50% tùy vào tính chất hành vi của họ.

Dịch vụ luật sư bào chữa cho tội cố ý gây thương tích

Luật Long Phan PMT cung cấp dịch vụ luật sư bào chữa chuyên nghiệp cho tội cố ý gây thương tích, đặc biệt trong các vụ án liên quan đến phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Đội ngũ luật sư có kinh nghiệm sẽ thực hiện những công việc sau để bảo vệ quyền lợi tối đa cho Quý khách hàng:

• Tư vấn pháp lý ban đầu: Phân tích tình huống vụ việc, đánh giá tính chất hành vi phòng vệ, xác định khả năng áp dụng chế định phòng vệ chính đáng hoặc vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng
• Thu thập chứng cứ
• Xây dựng chiến lược bào chữa
• Tham gia các buổi làm việc với cơ quan điều tra, bảo vệ quyền im lặng và các quyền khác của thân chủ, đưa ra ý kiến pháp lý
• Bào chữa tại tòa án
• Tư vấn về bồi thường thiệt hại
• Hỗ trợ kháng cáo

Kết luận

Gây thương tích khi phòng vệ có phải bồi thường thiệt hại phụ thuộc vào tính chất của hành vi phòng vệ theo quy định của pháp luật. Phòng vệ chính đáng không phải bồi thường, trong khi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm bồi thường với mức độ phù hợp theo tỷ lệ lỗi. Để được tư vấn chuyên môn và hỗ trợ pháp lý hiệu quả trong các vụ việc liên quan đến phòng vệ và gây thương tích, Quý khách hàng hãy liên hệ ngay Luật Long Phan PMT qua hotline 1900636387 để được tư vấn miễn phí.

Tags: Bồi thường thiệt hại, cố ý gây thương tích, gây thương tích khi phòng vệ, phòng vệ chính đáng, Trách nhiệm dân sự, trách nhiệm hình sự, vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng