Trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến như thế nào?

Trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến được quy định cụ thể trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Phiên tòa trực tuyến ứng dụng công nghệ thông tin để tiến hành xét xử từ xa, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong hoạt động tư pháp. Việc thực hiện xét xử hình sự trực tuyến phải tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc tố tụng hình sự và đáp ứng điều kiện kỹ thuật theo quy định. Bài viết phân tích toàn diện quy trình xét xử trực tuyến vụ án hình sự theo quy định.

Điều kiện và nguyên tắc xét xử trực tuyến vụ án hình sự

Điều kiện xét xử vụ án hình sự trực tuyến được thực hiện theo Nghị quyết số 33/2021/QH15 của Quốc hội ban hành ngày 12/11/2021. Theo đó, Tòa án nhân dân được tổ chức phiên tòa trực tuyến để xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm vụ án hình sự có tình tiết, tính chất đơn giản; tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng, trừ các trường hợp sau đây:

• Vụ án hình sự liên quan đến bí mật nhà nước;
• Vụ án hình sự về một trong các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XIII của Bộ luật Hình sự;
• Vụ án hình sự về một trong các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXVI của Bộ luật Hình sự.

Phiên tòa trực tuyến là phiên tòa được tổ chức tại phòng xử án, có sử dụng các thiết bị điện tử kết nối với nhau thông qua môi trường mạng, cho phép bị cáo, bị hại, đương sự, người tham gia tố tụng khác tham gia phiên tòa tại địa điểm ngoài phòng xử án do Tòa án quyết định nhưng vẫn bảo đảm trực tiếp theo dõi đầy đủ hình ảnh, âm thanh và tham gia các trình tự, thủ tục tố tụng của phiên tòa bằng lời nói, hành vi tố tụng liên tục, công khai, vào cùng một thời điểm.

Việc tổ chức phiên tòa trực tuyến phải tuân thủ các quy định của pháp luật; bảo đảm an ninh, an toàn thông tin mạng và các điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật; bảo đảm sự tôn nghiêm của phiên tòa.

Chuẩn bị phiên xét xử hình sự trực tuyến

Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa là người có thẩm quyền quyết định việc áp dụng hình thức xét xử trực tuyến, dựa trên cơ sở tính chất của vụ án và điều kiện thực tế. Quyết định này phải được ban hành bằng văn bản, trong đó nêu rõ căn cứ pháp lý và lý do áp dụng.

Để một phiên tòa hình sự được tổ chức theo hình thức trực tuyến, Tòa án cần thực hiện một quy trình chuẩn bị kỹ lưỡng, tuân thủ chặt chẽ các quy định tại Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP. Trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến trong giai đoạn này bao gồm hai khâu chính: ra quyết định xét xử trực tuyến và thực hiện việc triệu tập, chuẩn bị các điểm cầu. Mỗi khâu đều có những yêu cầu và thời hạn cụ thể cần tuân thủ.

Quyết định xét xử trực tuyến

Việc xem xét và ra quyết định đưa vụ án ra xét xử trực tuyến có sự khác biệt về thời hạn tùy thuộc vào loại thủ tục tố tụng được áp dụng.

Đối với vụ án giải quyết theo thủ tục thông thường

Chậm nhất là 07 ngày trước khi ra quyết định đưa vụ án ra xét xử, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa phải hoàn thành các công việc sau:

• Đánh giá tính phù hợp của vụ án: Xem xét vụ án có thuộc các trường hợp được phép tổ chức phiên tòa trực tuyến theo quy định tại khoản 1 Điều 1 Nghị quyết số 33/2021/QH15 hay không.
• Đánh giá điều kiện kỹ thuật: Kiểm tra, đánh giá thực trạng cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật tại các điểm cầu có đáp ứng yêu cầu tại Điều 4, Điều 5 của Thông tư liên tịch số 05.
• Lấy ý kiến của Viện kiểm sát: Gửi thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp để lấy ý kiến về việc mở phiên tòa trực tuyến.
• Hỗ trợ pháp lý: Đối với bị hại, đương sự thuộc diện được trợ giúp pháp lý nhưng không có đủ điều kiện tham gia trực tuyến, Tòa án phải giải thích quyền đề nghị Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước hỗ trợ và thông báo cho Trung tâm biết để phối hợp.

Đối với vụ án giải quyết theo thủ tục rút gọn

Chậm nhất là 02 ngày trước khi ra quyết định đưa vụ án ra xét xử, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa phải thực hiện các công việc sau:

• Đánh giá tính phù hợp của vụ án theo Nghị quyết số 33/2021/QH15.
• Đánh giá điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật theo Thông tư liên tịch số 05.
• Thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát có thẩm quyền để lấy ý kiến.

Lưu ý: Việc mở phiên tòa trực tuyến phải được ghi rõ trong Quyết định đưa vụ án ra xét xử, bao gồm thông tin về điểm cầu trung tâm và các điểm cầu thành phần.

Triệu tập và chuẩn bị điểm cầu

Sau khi có quyết định xét xử, Tòa án tiến hành triệu tập người tham gia tố tụng và phối hợp chuẩn bị các điểm cầu để đảm bảo phiên tòa diễn ra thông suốt, đúng quy định.

Triệu tập người tham gia tố tụng

• Việc triệu tập tuân theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
• Giấy triệu tập phải ghi rõ điểm cầu (trung tâm hoặc thành phần) mà người được triệu tập phải có mặt.
• Đối với người tham gia tại điểm cầu thành phần, giấy triệu tập cần nêu rõ các yêu cầu họ phải tuân thủ theo Điều 11 Thông tư liên tịch số 05.

Chuẩn bị các điểm cầu

1. Trách nhiệm của cơ sở giam giữ:

• Trong vòng 03 ngày kể từ khi nhận quyết định xét xử, nếu không thể trích xuất bị cáo đến địa điểm do Tòa án chỉ định, cơ sở giam giữ phải có văn bản đề nghị Tòa án cho phép tổ chức điểm cầu tại chỗ và nêu rõ lý do.
• Khi Tòa án chấp thuận, cơ sở giam giữ có trách nhiệm phối hợp với Tòa án bố trí điểm cầu thành phần, đảm bảo an ninh, an toàn và các yêu cầu về phòng xử án. Tòa án sẽ thông báo cho Viện kiểm sát và gửi lại giấy triệu tập (nếu có) theo địa điểm mới.

2. Yêu cầu về phòng xử án và thiết bị:

Phòng xử án tại điểm cầu trung tâm và điểm cầu thành phần phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau:

• Bố trí không gian: Tuân thủ Thông tư số 01/2017/TT-TANDTC về phòng xử án. Điểm cầu tại cơ sở giam giữ phải có Quốc huy và bục khai báo cho bị cáo. Vị trí của những người tham gia khác phải đảm bảo trang nghiêm, an toàn. Đối với bị cáo dưới 18 tuổi, việc bố trí phải tuân thủ quy định của Tòa gia đình và người chưa thành niên.
• Trang thiết bị kỹ thuật:
  • Hệ thống chiếu sáng, âm thanh (micro, loa, bộ trộn âm thanh).
  • Hệ thống camera ghi lại toàn bộ diễn biến.
  • Thiết bị hiển thị hình ảnh chất lượng cao tại các điểm cầu.
  • Đường truyền mạng ổn định và thiết bị giải mã tín hiệu.
  • Máy chiếu vật thể để trình chiếu tài liệu, chứng cứ.
  • Thiết bị lưu trữ dữ liệu và bộ lưu điện (UPS) để phòng sự cố mất điện.

Phiên tòa trực tuyến chỉ được kết nối tối đa không quá 03 điểm cầu thành phần để đảm bảo chất lượng đường truyền và quá trình xét xử.

Trình tự thủ tục phiên xét xử vụ án hình sự trực tuyến

Về cơ bản, trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến được tiến hành tương tự như một phiên tòa xét xử trực tiếp, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Toàn bộ quá trình diễn ra tại các điểm cầu và được kết nối qua hệ thống trực tuyến, đảm bảo tính liên tục và công khai. Một phiên tòa sẽ bao gồm các giai đoạn chính: bắt đầu phiên tòa, tranh tụng, nghị án, tuyên án và các quy định riêng về xử lý khi phát sinh sự cố kỹ thuật.

Bắt đầu phiên tòa xét xử

Thủ tục bắt đầu phiên tòa trực tuyến được thực hiện theo quy định tại Điều 300 và 301 của Bộ luật Tố tụng Hình sự.

1. Chuẩn bị khai mạc phiên tòa: Trước giờ khai mạc, Thư ký phiên tòa chịu trách nhiệm thực hiện các công việc:

• Phổ biến nội quy phiên tòa cho những người tham dự tại các điểm cầu.
• Kiểm tra sự có mặt của tất cả những người được Tòa án triệu tập. Ghi nhận và báo cáo lý do nếu có người vắng mặt.

2. Khai mạc phiên tòa:

• Thẩm phán chủ tọa phiên tòa tuyên bố khai mạc và đọc quyết định đưa vụ án ra xét xử.
• Thư ký phiên tòa báo cáo Hội đồng xét xử (HĐXX) về sự hiện diện của những người được triệu tập.
• Chủ tọa phiên tòa kiểm tra lại lý lịch, đồng thời phổ biến quyền và nghĩa vụ cho từng người tham gia tố tụng tại các điểm cầu.

Tranh tụng tại phiên tòa

Đây là giai đoạn trọng tâm của phiên tòa, nơi các bên đưa ra chứng cứ, lập luận để làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án.

1. Công bố cáo trạng và tiến hành xét hỏi:

• Công bố cáo trạng: Kiểm sát viên công bố bản cáo trạng. Nếu có ý kiến bổ sung, Kiểm sát viên sẽ trình bày, nhưng không được làm xấu đi tình trạng của bị cáo so với cáo trạng ban đầu.
• Trình tự xét hỏi: Chủ tọa phiên tòa sẽ hỏi trước, sau đó đến các Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên, người bào chữa và người bảo vệ quyền lợi của đương sự.
• Công bố lời khai: HĐXX có thể công bố các lời khai đã thu thập trong giai đoạn điều tra, truy tố. Tuy nhiên, các tài liệu liên quan đến bí mật nhà nước, bí mật kinh doanh, đời tư cá nhân… có thể không được công bố công khai.
• Kết thúc xét hỏi: Khi các bên không còn yêu cầu xét hỏi thêm, chủ tọa sẽ tuyên bố kết thúc phần xét hỏi để chuyển sang tranh luận.

2. Tranh luận tại phiên tòa:

• Kiểm sát viên trình bày luận tội: Dựa trên kết quả xét hỏi, Kiểm sát viên đưa ra quan điểm buộc tội. Nếu thấy không đủ căn cứ, Kiểm sát viên có thể rút toàn bộ quyết định truy tố và đề nghị tuyên bị cáo vô tội.
• Bào chữa: Bị cáo và người bào chữa trình bày lời bào chữa, đưa ra các lập luận, chứng cứ để phản biện lại lời buộc tội.
• Bảo vệ quyền lợi: Bị hại, đương sự và người đại diện trình bày ý kiến để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
• Đối đáp: Các bên có quyền đối đáp lại ý kiến của nhau để làm rõ vấn đề. HĐXX có thể quyết định trở lại phần xét hỏi nếu thấy cần thiết qua quá trình tranh luận.

3. Bị cáo nói lời sau cùng:

• Sau khi kết thúc phần tranh luận, bị cáo được nói lời sau cùng.
• Không ai được đặt câu hỏi khi bị cáo đang nói. HĐXX có thể yêu cầu bị cáo không trình bày những vấn đề không liên quan đến vụ án nhưng không giới hạn thời gian.
• Nếu bị cáo trình bày tình tiết mới quan trọng, HĐXX phải quyết định quay lại phần xét hỏi.

Nghị án và tuyên án

1. Nghị án: Sau khi kết thúc tranh luận và bị cáo nói lời sau cùng, HĐXX vào phòng nghị án. Tại đây, các thành viên sẽ thảo luận, phân tích toàn diện các chứng cứ, ý kiến của các bên và biểu quyết về các vấn đề của vụ án theo nguyên tắc đa số.

2. Tuyên án:

• Chủ tọa hoặc một thành viên HĐXX sẽ đọc toàn bộ bản án. Đối với phiên tòa xử kín, chỉ phần quyết định trong bản án được đọc công khai.
• Sau khi tuyên án, HĐXX có thể giải thích thêm về việc chấp hành bản án và quyền kháng cáo của các bên.

Trường hợp phát sinh sự cố kỹ thuật

Do đặc thù của phiên tòa trực tuyến, việc xử lý sự cố kỹ thuật được quy định rõ tại Điều 14 Thông tư liên tịch số 05:

• Tạm ngừng phiên tòa: Nếu hệ thống trực tuyến bị gián đoạn (mất kết nối, mất điện…) khiến phiên tòa không thể tiếp tục, HĐXX sẽ ra quyết định tạm ngừng.
• Hoãn phiên tòa: Nếu đến ngày mở lại phiên tòa mà sự cố vẫn chưa được khắc phục, Tòa án sẽ ra quyết định hoãn phiên tòa. Sau đó, Tòa án sẽ xem xét mở lại phiên tòa theo hình thức trực tuyến hoặc chuyển sang xét xử trực tiếp.

Giải đáp một số thắc mắc về trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến

Để cung cấp một cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn, dưới đây là phần giải đáp một số thắc mắc phổ biến liên quan đến quy trình tố tụng đặc thù này.

Bị cáo hoặc bị hại có quyền từ chối tham gia phiên tòa hình sự trực tuyến không?

Quyết định cuối cùng về việc tổ chức phiên tòa trực tuyến thuộc thẩm quyền của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa. Tuy nhiên, trước khi quyết định, Tòa án phải lấy ý kiến của Viện kiểm sát và thông báo cho các bên liên quan. Mặc dù các bên không có quyền phủ quyết, nhưng theo tinh thần của Thông tư liên tịch 05/2021/TTLT, ý kiến và điều kiện thực tế của họ (ví dụ: không có thiết bị, không đủ khả năng công nghệ) là yếu tố quan trọng để Thẩm phán cân nhắc. Trường hợp này, Tòa án và Trung tâm trợ giúp pháp lý có trách nhiệm hỗ trợ để đảm bảo quyền của họ.

Việc trình bày và kiểm tra chứng cứ vật chất giữa các điểm cầu được thực hiện ra sao?

Theo Điều 12 Thông tư liên tịch 05, khi một bên trình bày tài liệu, chứng cứ là vật thể, họ phải sử dụng máy chiếu vật thể hoặc thiết bị camera khác để hiển thị rõ nét vật chứng đó trên màn hình cho tất cả các điểm cầu cùng quan sát. Người trình bày phải mô tả chi tiết đặc điểm của vật chứng. Nếu một bên khác muốn kiểm tra kỹ hơn, họ có thể đề nghị người đang giữ vật chứng xoay chuyển, phóng to hoặc thực hiện các thao tác cần thiết dưới sự điều khiển của Hội đồng xét xử (HĐXX) để đảm bảo tính xác thực.

Công chúng có thể theo dõi một phiên tòa hình sự trực tuyến công khai bằng cách nào?

Nguyên tắc xét xử công khai vẫn được đảm bảo. Theo Điều 6 Thông tư liên tịch 05, công chúng và nhà báo có thể đến tham dự và theo dõi trực tiếp diễn biến phiên tòa tại phòng xử án của điểm cầu trung tâm – nơi HĐXX làm việc. Hiện tại, pháp luật chưa có quy định về việc phát sóng (livestream) công khai phiên tòa trên internet cho đại chúng theo dõi.

Bản ghi âm, ghi hình của phiên tòa trực tuyến có giá trị pháp lý ra sao?

Toàn bộ diễn biến của phiên tòa trực tuyến được ghi âm, ghi hình và lưu trữ điện tử. Theo Điều 13 Thông tư liên tịch 05, dữ liệu điện tử này là một phần của hồ sơ vụ án, có giá trị tương đương biên bản phiên tòa và được sử dụng làm nguồn tham chiếu, đối chứng quan trọng trong quá trình xét xử phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm nếu có.

Các quy định về xét xử trực tuyến trong Nghị quyết 33/2021/QH15 sẽ được áp dụng lâu dài như thế nào?

Nghị quyết 33 mang tính chất thí điểm để đánh giá hiệu quả. Kết quả của quá trình thí điểm này là cơ sở thực tiễn quan trọng để Quốc hội xem xét, thể chế hóa chính thức hình thức xét xử trực tuyến vào các bộ luật tố tụng. Thực tế, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024 (có hiệu lực từ 01/01/2025) đã chính thức ghi nhận “xét xử trực tuyến” là một hình thức xét xử, cho thấy đây là một xu hướng phát triển bền vững của ngành tư pháp Việt Nam.

Việc hỏi và đối đáp trong phiên tòa trực tuyến có gì khác biệt so với phiên tòa trực tiếp?

Về cơ bản, trình tự hỏi và đối đáp không thay đổi. Tuy nhiên, để đảm bảo trật tự, chủ tọa phiên tòa sẽ điều hành chặt chẽ hơn. Người muốn phát biểu cần ra tín hiệu (bằng lời nói hoặc hành động) và chỉ bắt đầu khi được chủ tọa cho phép. Điều này nhằm tránh tình trạng nhiều người nói cùng lúc gây nhiễu loạn âm thanh, đảm bảo mọi lời nói đều được ghi nhận đầy đủ và rõ ràng, theo đúng nguyên tắc tranh tụng.

Dịch vụ luật sư hình sự tham gia phiên tòa trực tuyến

• Tư vấn về quyền và nghĩa vụ của bị cáo, bị hại trong phiên xử trực tuyến
• Chuẩn bị hồ sơ tài liệu, chứng cứ và chiến lược bào chữa
• Tham gia tranh luận, đưa ra lập luận pháp lý có cơ sở và thuyết phục
• Hỗ trợ thủ tục khai cáo nếu bản án sơ thẩm không khách quan, phù hợp
• Tư vấn về các quy định pháp luật liên quan đến xét xử trực tuyến
• Theo dõi và giám sát việc thực hiện quyền tham gia tố tụng của thân chủ
• Thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định của Luật Luật sư và Bộ luật Tố tụng Hình sự

Kết luận

Tóm lại, toàn bộ quy trình xét xử hình sự trực tuyến là một chuỗi thủ tục chặt chẽ, từ việc đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt của Nghị quyết 33, qua giai đoạn chuẩn bị kỹ lưỡng về kỹ thuật và pháp lý, cho đến các bước tranh tụng, nghị án và tuyên án theo đúng tinh thần Bộ luật Tố tụng Hình sự. Việc nắm rõ từng giai đoạn, đặc biệt là các quy định về quyền và nghĩa vụ tại điểm cầu, là yếu tố then chốt để bảo vệ lợi ích hợp pháp. Liên hệ hotline 1900.63.63.87 để được Luật Long Phan PMT tư vấn miễn phí và nhận hỗ trợ pháp lý chuyên nghiệp từ luật sư hình sự.

Tags: Luât sư hình sự, phiên tòa trực tuyến, Tố tụng hình sự, trình tự thủ tục phiên xét xử hình sự trực tuyến, tư pháp điện tử, tư vấn pháp luật hình sự, xét xử hình sự