Giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế bao gồm việc xác định đúng loại tranh chấp, áp dụng các quy định về thời hiệu khởi kiện và lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp. Các tranh chấp phổ biến liên quan đến mất mát, hư hỏng hàng hóa, giao hàng chậm và tranh chấp cước phí với giới hạn trách nhiệm được tính theo đơn vị SDR. Bài viết hướng dẫn về quy trình xử lý từ khiếu nại ban đầu, thương lượng hòa giải đến khởi kiện tại trọng tài hoặc tòa án ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả bảo vệ quyền lợi.

Xác định loại tranh chấp trong hợp đồng vận chuyển quốc tế

Tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ vận chuyển hàng hóa qua biên giới. Việc xác định chính xác loại tranh chấp là bước đầu tiên để áp dụng đúng cơ sở pháp lý và quy trình giải quyết phù hợp. Các loại tranh chấp được phân loại theo tính chất, nguyên nhân và phương thức vận chuyển để đảm bảo áp dụng đúng luật điều chỉnh và công ước quốc tế như sau:

• Tranh chấp về trách nhiệm giao hàng bao gồm các vấn đề về giao hàng chậm, mất mát và hư hỏng hàng hóa trong quá trình vận chuyển.
• Tranh chấp về cước phí và phụ phí phát sinh khi có bất đồng về việc tính toán và thanh toán các khoản phí vận chuyển, phí lưu kho, lưu bãi, phí làm hàng và các phụ phí khác.
• Tranh chấp về chứng từ vận tải liên quan đến tính hợp lệ và hiệu lực của vận đơn đường biển (Bill of Lading), vận đơn hàng không (Air Waybill), và các chứng từ vận tải đường bộ CMR. 
• Vấn đề bồi thường thiệt hại và giới hạn trách nhiệm được quy định cụ thể trong các công ước quốc tế. 
• Xung đột luật áp dụng là vấn đề phức tạp trong tranh chấp hợp đồng vận chuyển quốc tế khi có thể phải áp dụng đồng thời luật Việt Nam, luật nước ngoài và công ước quốc tế.

>>> Xem thêm: Hàng hóa bị hư hại trên đường vận chuyển trách nhiệm thuộc về ai?

Thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Thời hiệu khởi kiện trong tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế tùy theo phương thức vận chuyển và văn bản pháp lý điều chỉnh. Việc tuân thủ đúng thời hiệu là điều kiện bắt buộc để quyền khởi kiện không bị mất hiệu lực. 

• Thời hiệu khởi kiện đối với vận tải biển tại Điều 169 Bộ luật Hàng hải 2015 là 1 năm kể từ ngày trả hàng hoặc lẽ ra phải trả hàng cho người nhận hàng. Thời hiệu này áp dụng cho các tranh chấp về hư hỏng, mất mát hàng hóa trong vận tải đường biển. Việc tính thời hiệu bắt đầu từ thời điểm giao hàng thực tế hoặc thời điểm lẽ ra phải giao hàng theo hợp đồng.
• Thời hiệu khởi kiện đối với vận tải hàng không theo Điều 35 Công ước Montreal 1999 là 2 năm tính từ ngày đến điểm đến hoặc từ ngày mà phương tiện bay lẽ ra phải đến hoặc từ ngày mà việc vận tải bị ngừng lại. Phương pháp tính toán thời hạn được xác định bởi luật tại nơi tòa án thụ lý vụ việc. 
• Thời hiệu khởi kiện đối với các hợp đồng vận tải khác theo Điều 319 Luật Thương mại 2005 là 2 năm kể từ thời điểm quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm. Quy định này áp dụng chung cho các tranh chấp thương mại không được quy định cụ thể trong các luật chuyên ngành. 

Quy trình xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Quy trình xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế bao gồm nhiều bước từ xác minh sự kiện, thương lượng hòa giải đến khởi kiện tại tòa án hoặc trọng tài. Việc thực hiện đúng quy trình không chỉ tăng khả năng thành công mà còn tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên. Mỗi bước trong quy trình có những yêu cầu pháp lý cụ thể cần được tuân thủ nghiêm ngặt.

Xác minh sự kiện tranh chấp

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quá trình xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế là xác minh sự kiện tranh chấp. Việc này nhằm làm rõ bản chất, phạm vi và nguyên nhân của thiệt hại, từ đó xác định trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan.

Lập biên bản giám định hư hỏng, mất mát hàng hóa

Ngay khi phát hiện hàng hóa bị hư hỏng, mất mát hoặc giao chậm, chủ hàng cần lập biên bản giám định tại cảng, kho hoặc sân bay. Biên bản nên có sự chứng kiến của:

• Đại diện chủ hàng, người vận chuyển và bên thứ ba liên quan (nếu có).

• Giám định viên độc lập do trung tâm giám định hàng hóa uy tín thực hiện.

• Trường hợp hàng hóa có bảo hiểm, cần mời đại diện công ty bảo hiểm tham gia để tránh tranh chấp về sau.

Ví dụ: Container nhập khẩu đến cảng Cát Lái bị rách vỏ, hàng hóa bên trong hư hỏng do ngấm nước. Chủ hàng phải mời giám định viên xuống hiện trường lập biên bản, ghi rõ tình trạng container, số lượng và mức độ hư hỏng.

Thu thập tài liệu, chứng cứ

Thu thập chứng từ liên quan phải được thực hiện một cách có hệ thống và đầy đủ để tạo bộ hồ sơ chứng cứ hoàn chỉnh. Các tài liệu chứng cứ có thể gồm:

• Hợp đồng vận chuyển gốc hoặc bản sao có chứng thực chứng minh quan hệ pháp lý giữa các bên và các điều khoản về trách nhiệm, giới hạn bồi thường. 
• Vận đơn đường biển (Bill of Lading), vận đơn hàng không (Air Waybill) hoặc vận đơn đường bộ CMR chứng minh việc tiếp nhận và giao hàng. 
• Hóa đơn thương mại, packing list và chứng từ giá trị hàng hóa để xác định mức thiệt hại tài chính. 
• Chứng từ bảo hiểm hàng hóa nếu có để phối hợp xử lý bồi thường. Thư khiếu nại và các văn bản trao đổi giữa các bên để chứng minh quá trình giải quyết ban đầu.

Yều cầu giám định độc lập

Để có chứng cứ khách quan, chủ hàng cần yêu cầu giám định độc lập nhằm xác định:

• Nguyên nhân thiệt hại: do vận chuyển, bốc xếp, bảo quản hay do bao bì không đạt chuẩn.

• Giá trị tổn thất: xác định mức bồi thường hợp lý.

Báo cáo giám định độc lập sẽ được sử dụng trong quá trình thương lượng hoặc làm chứng cứ bắt buộc tại trọng tài, tòa án.

Xác định giới hạn trách nhiệm của người vận chuyển

Xác định giới hạn trách nhiệm của người vận chuyển theo các quy định pháp luật và công ước quốc tế áp dụng. 

• Theo khoản 1 Điều 6 Công ước Hamburg 1978, trách nhiệm của người vận chuyển được giới hạn bằng 835 đơn vị tính toán (SDR – Special Drawing Rights) cho mỗi kiện hoặc đơn vị vận chuyển khác, hoặc 2,5 đơn vị tính toán cho mỗi kilogram trọng lượng cả bao bì của hàng hóa bị mất mát hoặc hư hỏng, tùy theo cách tính nào cao hơn. 
• Điều 26 Công ước Hamburg quy định đơn vị tính toán là Quyền Rút vốn Đặc biệt (SDR) do Quỹ Tiền tệ Quốc tế xác định, được chuyển đổi ra đồng tiền quốc gia theo tỷ giá tại ngày phán quyết hoặc ngày thỏa thuận. 
• Điều 152 Bộ luật Hàng hải 2015 quy định giới hạn thấp hơn là 666,67 đơn vị tính toán cho mỗi kiện hoặc 2 đơn vị tính toán cho mỗi kilogram, với đơn vị tính toán cũng là SDR được chuyển đổi thành tiền Việt Nam theo tỷ giá tại thời điểm thanh toán bồi thường.

Khiếu nại – hòa giải

Giai đoạn khiếu nại và hòa giải đóng vai trò then chốt trong việc giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế trước khi tiến tới các biện pháp pháp lý mạnh hơn. Việc thực hiện đúng quy trình khiếu nại không chỉ bảo vệ quyền lợi pháp lý mà còn tạo cơ sở cho thương lượng hiệu quả. 

Khiếu nại

Gửi thông báo khiếu nại cần thực hiện ngay sau khi phát hiện vi phạm hoặc thiệt hại để đảm bảo tính kịp thời và hiệu lực pháp lý. Thông báo khiếu nại cần được gửi bằng văn bản có xác nhận, qua email hoặc thông qua dịch vụ chuyển phát nhanh có tracking. Việc gửi khiếu nại không chỉ thông báo về sự kiện mà còn khởi động quá trình giải quyết tranh chấp.

Nội dung khiếu nại cần đầy đủ để tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho các bước tiếp theo. Phần mô tả thiệt hại phải chi tiết về tình trạng hàng hóa, mức độ hư hỏng, số lượng mất mát kèm theo hình ảnh, video và biên bản giám định. Yêu cầu bồi thường cần được tính toán cụ thể dựa trên giá trị hàng hóa, chi phí phát sinh và thiệt hại gián tiếp có thể chứng minh được.

Việc khiếu nại cần đảm bảo thời hạn quy định:

• Thời hạn khiếu nại đối với vận tải biển: Theo Điều 141  Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, thời hạn bắt giữ tàu biển để bảo đảm giải quyết khiếu nại hàng hải tối đa là 30 ngày kể từ ngày tàu biển bị bắt giữ.
• Thời hạn khiếu nại đối với vận tải hàng không được quy định chi tiết tại Điều 170 Luật Hàng không dân dụng 2006 với hai mức thời hạn khác nhau tùy theo loại thiệt hại. Đối với hàng hóa bị hư hỏng, thời hạn khiếu nại là 14 ngày kể từ ngày nhận hàng. Đối với trường hợp giao hàng chậm, thời hạn khiếu nại là 21 ngày kể từ ngày người có quyền nhận đã nhận được hàng hóa. 

Hòa giải

Quá trình thương lượng được ưu tiên trong giải quyết tranh chấp vận tải quốc tế do tính chất kinh doanh lâu dài và sự phụ thuộc lẫn nhau trong chuỗi cung ứng. Thương lượng trực tiếp giữa các bên cho phép tìm ra giải pháp linh hoạt phù hợp với lợi ích chung mà không bị ràng buộc bởi các quy định cứng nhắc của pháp luật. Thương lượng cũng giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí so với các thủ tục pháp lý phức tạp.

Các bên tranh chấp có thể cân nhắc thỏa thuận phương thức hòa giải theo mô hình MED-ARB (Mediation-Arbitration). Đây là sự kết hợp giữa hòa giải và trọng tài, tạo ra quy trình hai giai đoạn linh hoạt và hiệu quả. Giai đoạn đầu là hòa giải, trong đó các bên cố gắng đạt được thỏa thuận tự nguyện với sự hỗ trợ của hòa giải viên trung lập. Nếu hòa giải không thành công, vụ việc sẽ được chuyển sang giai đoạn trọng tài. Mô hình này kết hợp ưu điểm của cả hai phương thức: tính linh hoạt của hòa giải và tính bắt buộc của trọng tài. 

Ngoài ra, các bên có thể cân nhắc sử dụng dịch vụ hòa giải của các trung tâm hòa giải thương mại. Các trung tâm này có đội ngũ hòa giải viên có kinh nghiệm về vận tải quốc tế, hiểu rõ tập quán thương mại và có khả năng đề xuất giải pháp phù hợp. Việc sử dụng dịch vụ hòa giải chuyên nghiệp giúp tăng khả năng thành công và đảm bảo tính khách quan trong quá trình giải quyết. 

Khởi kiện ra cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Việc khởi kiện giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế có thể được thực hiện thông qua trọng tài thương mại hoặc tòa án. Lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp phụ thuộc vào thỏa thuận của các bên, tính chất tranh chấp và yêu cầu về thi hành quyết định. Mỗi phương thức có những ưu điểm và hạn chế riêng cần được cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định.

Khởi kiện trọng tài thương mại

Khởi kiện qua trọng tài thương mại được khuyến nghị là phương thức tối ưu cho giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế. Theo khoản 1 Điều 5 Luật Trọng tài thương mại 2010, tranh chấp chỉ được giải quyết bằng trọng tài nếu các bên có thỏa thuận trọng tài hợp lệ được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp. Thỏa thuận trọng tài có thể được quy định trong điều khoản của hợp đồng vận chuyển hoặc được các bên ký kết riêng biệt dưới dạng thỏa thuận trọng tài độc lập. Việc có thỏa thuận hợp lệ là điều kiện tiên quyết bắt buộc để trọng tài có thẩm quyền giải quyết tranh chấp.

Ưu điểm của trọng tài thương mại quốc tế bao gồm tính chuyên môn cao do các trọng tài viên thường là chuyên gia có kinh nghiệm sâu rộng trong lĩnh vực vận tải và thương mại quốc tế. Quy trình trọng tài diễn ra nhanh chóng hơn so với tòa án, thường từ 6-12 tháng tùy theo độ phức tạp của vụ việc. Tính bảo mật cao của trọng tài giúp bảo vệ thông tin thương mại và duy trì uy tín của các bên. Đặc biệt quan trọng, phán quyết trọng tài được công nhận và thi hành rộng rãi theo Điều 1 Công ước New York 1958 mà hơn 160 quốc gia đã gia nhập, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hồi tài sản và thi hành quyết định trên phạm vi quốc tế.

>>> Xem thêm: Thủ tục công nhận và cho thi hành án phán quyết trọng tài quốc tế tại Việt Nam

Khởi kiện tòa án có thẩm quyền

Căn cứ theo quy định tại Điều 26, Điều 35 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2025 thì những tranh chấp về hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án nhân dân khu vực nơi bị đơn cư trú/làm việc trong trường hợp các đương sự không có thỏa thuận khác. Ngoài ra Tòa án nơi hợp đồng thực hiện cũng có thẩm quyền giải quyết trong trường hợp này theo quy định tại điểm g khoản 1 Điều 40 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. 

Lựa chọn tòa án nước ngoài có thể được thực hiện khi các bên có thỏa thuận hoặc theo luật điều chỉnh hợp đồng. Việc khởi kiện tại tòa án nước ngoài phù hợp khi bị đơn có tài sản chủ yếu ở nước ngoài hoặc khi luật nước ngoài được áp dụng theo thỏa thuận hợp đồng. Tuy nhiên, cần lưu ý về khả năng thi hành bản án tòa án nước ngoài tại Việt Nam theo quy định về công nhận và thi hành bản án nước ngoài.

>>> Xem thêm: Hướng dẫn giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa cho doanh nghiệp

Khuyến nghị của luật sư trong xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Trong tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế, luật sư thường khuyến nghị doanh nghiệp áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm bảo vệ hàng hóa và tránh phát sinh thêm thiệt hại. Các biện pháp có thể gồm phong tỏa tàu, container, niêm phong hoặc cấm chuyển dịch quyền sở hữu hàng hóa. Đây là giải pháp cần thiết khi có nguy cơ tài sản bị tẩu tán, giúp bảo toàn chứng cứ và đảm bảo khả năng thi hành phán quyết sau này.

Bên cạnh đó, nếu hàng hóa đã mua bảo hiểm vận tải, chủ hàng nên yêu cầu công ty bảo hiểm chi trả bồi thường ngay theo hợp đồng. Sau khi thanh toán, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ thực hiện thế quyền khởi kiện hoặc yêu cầu người vận chuyển bồi hoàn. Cách làm này vừa giúp chủ hàng nhanh chóng thu hồi giá trị tổn thất, vừa giảm gánh nặng về thời gian và chi phí theo kiện quốc tế.

Ngoài ra, luật sư sẽ tư vấn doanh nghiệp soạn thảo thư khiếu nại chặt chẽ, viện dẫn chính xác căn cứ pháp luật và công ước vận tải; đồng thời đánh giá lợi ích giữa thương lượng, trọng tài thương mại hay tòa án để lựa chọn hướng xử lý phù hợp. Trong nhiều trường hợp, trọng tài quốc tế là phương án tối ưu nhờ thủ tục nhanh và phán quyết được công nhận rộng rãi.

Tóm lại, khuyến nghị của luật sư tập trung vào bảo vệ hàng hóa, khai thác quyền lợi bảo hiểm và lựa chọn cơ chế giải quyết tranh chấp hợp lý nhằm đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp với chi phí và rủi ro thấp nhất.

>>> Xem thêm: Luật sư tư vấn và soạn thảo hợp đồng vận chuyển hàng hóa

Dịch vụ luật sư tham gia giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Luật sư chuyên về tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế sẽ thực hiện các nhiệm vụ sau để bảo vệ quyền lợi khách hàng:

• Tư vấn xác định loại tranh chấp vận chuyển và pháp luật áp dụng.
• Soạn thảo văn bản khiếu nại đúng thời hạn và đầy đủ nội dung theo quy định pháp luật từng lĩnh vực vận tải.
• Tư vấn về giới hạn trách nhiệm và mức bồi thường tối đa theo đơn vị SDR hoặc quy định của luật trong nước.
• Tư vấn soạn thảo đơn từ, văn bản trao đổi trong suốt quá trình giải quyết tranh chấp hợp đồng vận chuyển.
• Đại diện thương lượng hòa giải với các bên liên quan để tìm kiếm giải pháp thỏa mãn và duy trì quan hệ thương mại.
• Đại diện tham gia phiên trọng tài hoặc phiên tòa để bảo vệ quyền lợi tối đa cho khách hàng.

Câu hỏi thường gặp về hướng xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế

Dưới đây là tổng hợp một số câu hỏi thường gặp liên quan đến hướng xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế.

Khi hàng hóa vận chuyển quốc tế bị hư hỏng, chủ hàng nên làm gì ngay?

Chủ hàng cần lập biên bản giám định tình trạng hàng hóa ngay tại cảng hoặc sân bay, có sự chứng kiến của đại diện vận tải, giám định viên và bảo hiểm (nếu có). 

Ví dụ, hàng bị ướt do container thủng, cần chụp hình, quay video và ghi nhận chi tiết số lượng, mức độ hư hỏng. Biên bản này là chứng cứ quan trọng trong quá trình thương lượng, khiếu nại hoặc khởi kiện. Nếu không có giám định kịp thời, người vận chuyển có thể phủ nhận trách nhiệm và chủ hàng sẽ gặp khó khăn khi yêu cầu bồi thường.

Giám định độc lập có vai trò gì trong giải quyết tranh chấp?

Giám định độc lập đảm bảo tính khách quan, xác định rõ nguyên nhân và mức độ thiệt hại. Ví dụ, nếu hàng hóa hư hỏng, giám định viên sẽ phân tích do vận chuyển, bốc xếp hay bao bì không đạt chuẩn. 

Kết quả giám định được sử dụng làm căn cứ trong thương lượng hoặc nộp cho trọng tài, tòa án. Báo cáo này có giá trị pháp lý cao vì được thực hiện bởi đơn vị có chuyên môn. Nếu chỉ dựa vào đánh giá của chủ hàng, người vận chuyển dễ phản đối và tranh chấp kéo dài.

Khi nào nên khởi kiện ra trọng tài thương mại thay vì tòa án?

Khởi kiện trọng tài thương mại được khuyến nghị khi hợp đồng có điều khoản trọng tài hoặc các bên đồng ý bằng văn bản. Trọng tài phù hợp cho tranh chấp vận tải quốc tế nhờ quy trình nhanh gọn (6–12 tháng), bảo mật thông tin và phán quyết được công nhận rộng rãi theo Công ước New York 1958. 

Ví dụ, doanh nghiệp Việt Nam kiện hãng vận tải Singapore tại VIAC, phán quyết sẽ có hiệu lực ở nhiều nước, thuận lợi khi buộc thi hành. Trong khi đó, bản án tòa án Việt Nam có thể khó thi hành ở nước ngoài.

Có thể khởi kiện tại tòa án nước ngoài khi có tranh chấp vận chuyển không?

Có, nếu hợp đồng quy định hoặc luật điều chỉnh cho phép. Ví dụ, hai bên thỏa thuận tòa án Singapore sẽ có thẩm quyền giải quyết mọi tranh chấp. Điều này thuận lợi khi người vận chuyển có tài sản chủ yếu ở nước ngoài. 

Tuy nhiên, khó khăn nằm ở việc công nhận và thi hành bản án tại Việt Nam theo thủ tục riêng. Doanh nghiệp nên cân nhắc yếu tố chi phí, luật áp dụng, và khả năng thi hành bản án trước khi chọn tòa án nước ngoài, vì việc này thường kéo dài và phức tạp hơn so với trọng tài.

Kết luận

Hướng xử lý tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về pháp luật Việt Nam và công ước quốc tế để đảm bảo bảo vệ quyền lợi tối đa. Việc tuân thủ thời hiệu khởi kiện, quy trình khiếu nại và lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp quyết định đến thành công của việc đòi bồi thường. Sự hỗ trợ của luật sư chuyên nghiệp giúp tối ưu hóa chiến lược pháp lý và giảm thiểu rủi ro. Quý khách hàng cần tư vấn chuyên sâu về xử lý tranh chấp vận tải quốc tế, liên hệ Luật Long Phan PMT qua hotline 1900636387.

Tags: Bồi thường thiệt hại, Giải quyết tranh chấp, Hợp đồng vận chuyển hàng hóa, Tranh chấp hợp đồng, Vận chuyển quốc tế