Giải quyết tranh chấp điều khoản FOB/CIF đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về bản chất và điểm chuyển giao rủi ro theo Incoterms 2020. Bối cảnh 2025 phát sinh nhiều tranh cãi do các yếu tố mới như phụ phí carbon EU/ETS, khiến các bên bất đồng về việc ai chịu chi phí phát sinh và xác định trách nhiệm khi có gián đoạn tại cảng. Hợp đồng chỉ ghi chung chung “FOB Shanghai” hoặc “CIF HCMC” mà không chi tiết hóa điểm giao hàng cụ thể càng làm gia tăng phức tạp. Bài viết sau của Luật Long Phan PMT phân tích sâu về trách nhiệm các bên, lộ trình xử lý và bài học từ một vụ việc năm 2025.
Tóm tắt trách nhiệm so sánh FOB/CIF theo Incoterms 2020
Điều khoản FOB và CIF trong Incoterms 2020 tạo ra khác biệt căn bản về phân bổ rủi ro và trách nhiệm giữa các bên. Việc hiểu rõ sự khác biệt này giúp Quý khách hàng tránh được những tranh chấp không mong muốn. Phân tích chi tiết các yếu tố này là bước đầu tiên trong quá trình giải quyết tranh chấp điều khoản FOB/CIF.
Rủi ro và thời điểm chuyển giao rủi ro
FOB (Free On Board): Rủi ro chuyển giao khi hàng hóa được đặt lên tàu tại cảng xếp hàng. Theo Incoterms 2020, người bán hoàn thành nghĩa vụ giao hàng khi hàng hóa “placed on board”, tàu do người mua chỉ định. Thời điểm này được xác định rõ ràng qua dữ liệu AIS (Automatic Identification System) và log của thiết bị cẩu.
CIF (Cost, Insurance and Freight): Rủi ro chuyển giao tại cùng thời điểm với FOB nhưng người bán phải chịu thêm chi phí và cước phí cần thiết để đưa hàng hóa đến cảng quy định.
Bảo hiểm hàng hóa
FOB: Người bán không có nghĩa vụ với người mua về việc ký hợp đồng bảo hiểm. Tuy nhiên, người bán cần phải cung cấp cho người mua nếu người mua yêu cầu và chịu rủi ro chi phí, những thông tin người mua cần để mua bảo hiểm.
CIF: Người bán bắt buộc phải mua bảo hiểm tối thiểu loại C hoặc tương đương loại C cho người mua. Mức bảo hiểm có thể được nâng cao thông qua thỏa thuận riêng giữa các bên.
>>> Xem thêm Quy định về bảo hiểm hàng hóa trong hợp đồng mua bán
Chi phí phân bổ
FOB: Người bán chịu chi phí đến khi hàng lên tàu, bao gồm chi phí cung cấp bằng chứng cho người mua rằng hàng hóa đã được giao, nộp thuế xuất khẩu, chi phí xếp hàng lên tàu.
CIF: Người bán chịu toàn bộ chi phí liên quan đến hàng hóa cho tới khi hàng được giao cho người mua, chi phí cung cấp bằng chứng cho người mua rằng hàng hóa đã được giao, chi phí vận chuyển, xếp hàng, chi phí mua bảo hiểm, thuế xuất khẩu.
Chứng từ tối thiểu
FOB: Bill of Lading, Commercial Invoice, Packing List, Export License (nếu có).
CIF: Bổ sung thêm Insurance Policy/Certificate và các chứng từ liên quan đến vận chuyển đến cảng đích.
>>> Xem thêm: Incoterm 2020: Điều kiện giao hàng và những điểm cần lưu ý
Lộ trình xử lý khi tranh chấp FOB/CIF
Quá trình xử lý tranh chấp điều khoản FOB/CIF đòi hỏi phương pháp tiếp cận có hệ thống và chuyên nghiệp. Việc thiết lập lộ trình rõ ràng giúp tối ưu hóa thời gian và chi phí giải quyết tranh chấp. Mỗi bước trong quy trình cần được thực hiện một cách cẩn thận để đảm bảo quyền lợi của Quý khách hàng.
Khoanh vùng và hiểu diễn biến sự kiện rủi ro
Bước đầu tiên là thu thập toàn bộ thông tin về sự kiện gây ra tranh chấp. Cần xác định chính xác thời điểm, địa điểm và nguyên nhân của sự cố. Dữ liệu AIS, camera giám sát cảng, log của thiết bị cẩu và báo cáo của terminal operator (nhà khai thác cảng) là những bằng chứng quan trọng. Việc lập các mốc thời gian chi tiết giúp xác định thời điểm chuyển giao rủi ro theo đúng quy định Incoterms 2020.
Kích hoạt điều khoản bảo hiểm (nếu CIF/CIP)
Đối với điều khoản CIF, việc thông báo sự cố cho công ty bảo hiểm phải được thực hiện ngay lập tức. Thời hạn thông báo thường là 24-48 giờ theo điều khoản bảo hiểm. Việc thu thập và cung cấp đầy đủ chứng từ theo yêu cầu của đơn vị bảo hiểm là bước bắt buộc để tiến hành giám định và yêu cầu bồi thường.
Điều tra nguyên nhân – định giá thiệt hại
Quá trình điều tra cần xác định nguyên nhân gốc rễ của sự cố. Có thể do lỗi của terminal operator, thiết bị cẩu, điều kiện thời tiết hoặc lỗi trong quá trình đóng gói. Việc định giá thiệt hại (giá trị hàng hóa bị mất, chi phí thay thế, chi phí lưu tàu và các chi phí phát sinh khác) là cơ sở để đưa ra yêu cầu bồi thường.
Truy vết chuỗi chứng từ
Chuỗi chứng từ (chain of documents) là toàn bộ dòng tài liệu hình thành xuyên suốt một giao dịch thương mại từ lúc đàm phán hợp đồng cho đến khi hàng hóa, tiền và quyền lợi bảo hiểm được tất toán. Truy vết chuỗi này là thao tác lần ngược, thu thập và đối chiếu mọi chứng từ then chốt để xác định trách nhiệm pháp lý của từng bên. Các chứng từ quan trọng bao gồm: Sales Contract, Purchase Order, Bill of Lading, Insurance Policy, …
Gửi thư khiếu nại hoặc phản hồi
Dựa trên các bằng chứng thu thập được, bên bị thiệt hại soạn thảo thư khiếu nại chính thức gửi cho bên có trách nhiệm. Ngược lại, khi nhận được thư khiếu nại, cần phân tích kỹ lưỡng và chuẩn bị thư phản hồi với lập luận và bằng chứng xác đáng.
Đàm phán/hòa giải
Đàm phán trực tiếp giữa các bên có thể giúp tiết kiệm thời gian và chi phí. Nếu đàm phán không thành công, có thể sử dụng một bên thứ ba trung lập (hòa giải viên) để tìm kiếm giải pháp đồng thuận.
Khởi kiện tại cơ quan tài phán
Khi các biện pháp trên không hiệu quả, việc khởi kiện tại Tòa án hoặc Trọng tài là lựa chọn cuối cùng. Cần xác định jurisdiction clause (điều khoản tài phán) trong hợp đồng để biết cơ quan nào có thẩm quyền giải quyết. Thời hạn khởi kiện thường là 1-2 năm kể từ khi phát sinh tranh chấp.
Case study: Tranh chấp “đứt gánh theo lan can” tại SIAC
Case study này được trình bày tại hội thảo “Most Frequent Incoterms Errors 2025” tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 6-2025. Vụ việc minh họa điển hình cho những tranh chấp phát sinh từ việc hiểu sai về thời điểm chuyển giao rủi ro trong điều khoản FOB. Phân tích chi tiết vụ việc này giúp Quý khách hàng hiểu rõ cách áp dụng Incoterms 2020 trong thực tế.
Bối cảnh và diễn biến
Bên bán là Công ty thép Việt Nam xuất khẩu 5 container 40′ bulk steel theo điều khoản FOB Hai Phong, Incoterms 2020 với giá trị 9.8 triệu USD. Bên mua là nhà thầu Malaysia đã chỉ định tàu và terminal operator tại cảng Hai Phong. Ngày 18-01-2025, container số 3 bị rơi xuống biển do cẩu gãy khi mới “giáp lan can” chưa “placed on board” theo dữ liệu AIS và log cẩu. Người mua từ chối mở L/C thanh toán phần còn lại và lập tức mua thay lô mới với giá cao hơn 18% do biến động thị trường.
Lập luận các bên
Bên bán (Nguyên đơn) lập luận FOB có nghĩa là nhiệm vụ chấm dứt khi “hàng được xếp lên boong hoặc trong hầm tàu” theo Incoterms 2020. Cẩu thuộc terminal operator do người mua chỉ định thông qua việc chọn hãng tàu và cảng xếp hàng nên rủi ro đã chuyển giao. Bên bán yêu cầu thanh toán đủ và phạt chậm trả theo hợp đồng.
Bên mua (Bị đơn) phản bác rằng rủi ro chưa được chuyển giao vì container chưa “qua lan can” một cách an toàn và chưa “on board” theo đúng định nghĩa của Incoterms 2020. Sự cố xảy ra thuộc trách nhiệm của bên bán trong việc đảm bảo hàng được giao an toàn lên tàu. Bên mua kiện ngược, đòi bồi thường chênh lệch 1,76 triệu USD do phải mua hàng thay thế.
Phán quyết SIAC
Rủi ro chưa chuyển giao: Áp dụng Incoterms 2020, Hội đồng xác định container chưa ở trạng thái “on board”. Dữ liệu từ AIS và nhật ký của cần cẩu xác nhận thời điểm container rơi là trước khi nó được đặt an toàn trên boong. Do đó, người bán vẫn là bên chịu rủi ro tại thời điểm xảy ra tổn thất.
Phân chia lỗi: Hội đồng nhận định có lỗi từ cả hai phía. Cần cẩu do đơn vị khai thác cảng cung cấp, mà người mua gián tiếp lựa chọn thông qua hãng tàu. Tuy nhiên, người bán đã không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ giám sát quá trình xếp hàng để đảm bảo an toàn. Lỗi được phân chia: 70% thuộc về nhà khai thác cảng/người mua, 30% thuộc về người bán.
Thiệt hại: Người mua được bồi hoàn 70% khoản chênh lệch giá và chi phí lưu tàu phát sinh, tổng cộng 1,23 triệu USD. Người bán vẫn được thanh toán 30% giá trị của container bị mất cùng với toàn bộ giá trị của 4 container còn lại, sau khi khấu trừ khoản phạt chậm thanh toán. Án phí được chia theo tỷ lệ 70/30, thời gian tố tụng 126 ngày phù hợp thống kê “arbitration trong 150 ngày” năm 2025.
Những điểm cần rút kinh nghiệm
Thứ nhất, Cần làm rõ “container hay hàng rời” trong hợp đồng vì cách hiểu khác nhau về “placed on board”. Thứ hai, bổ sung điều khoản về carbon surcharge và các phụ phí phát sinh sau năm 2025. Thứ ba, lưu giữ chứng cứ số như dữ liệu AIS, camera giám sát và log thiết bị. Đây là ba chìa khóa phòng ngừa và thắng kiện những vụ tranh chấp FOB/CIF. Ngoài ra, các bên nên chọn nhà vận chuyển và terminal operator uy tín, có bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp đầy đủ.
Dịch vụ tư vấn và tham gia giải quyết tranh chấp điều khoản FOB/CIF
Luật Long Phan PMT cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên sâu về tranh chấp điều khoản FOB/CIF với đội ngũ luật sư có kinh nghiệm thực tiễn bảo vệ tối đa quyền lợi của Quý khách hàng trong mọi giai đoạn của tranh chấp. Dịch vụ của chúng tôi bao gồm:
- Phân tích hợp đồng và xác định điều khoản FOB/CIF áp dụng
- Thu thập và phân tích toàn bộ chứng từ liên quan đến giao dịch
- Đánh giá tính pháp lý của các yêu cầu và khả năng thành công
- Soạn thảo thư khiếu nại hoặc thư phản hồi khiếu nại
- Tham gia đàm phán trực tiếp với đối tác
- Đại diện khách hàng trong quá trình hòa giải
- Chuẩn bị hồ sơ và tham gia tố tụng tại Tòa án hoặc Trọng tài
Các câu hỏi thường gặp về giải quyết tranh chấp điều khoản FOB/CIF
Để hỗ trợ Quý khách hàng hiểu sâu hơn và xử lý các tình huống thực tế, Luật Long Phan PMT đã tổng hợp và giải đáp một số vướng mắc thường gặp nhất khi sử dụng điều khoản FOB và CIF.
Làm thế nào để ghi điều khoản FOB hoặc CIF trong hợp đồng một cách chính xác nhất?
Để đảm bảo tính minh bạch và khả năng thực thi, điều khoản cần được ghi chi tiết: “[FOB/CIF] [Tên cảng xếp hàng/cảng đến được chỉ định một cách chính xác] Incoterms 2020”. Ví dụ: “FOB Cảng Cát Lái, TP. Hồ Chí Minh, Việt Nam, Incoterms 2020” thay vì chỉ ghi “FOB HCMC”. Việc ghi rõ phiên bản Incoterms (2020) là thiết yếu vì các phiên bản cũ hơn có những quy định khác biệt.
Điều kiện FCA và CIP khác biệt cốt lõi gì so với FOB và CIF?
FCA (Free Carrier) và CIP (Carriage and Insurance Paid To) được thiết kế cho mọi phương thức vận tải, đặc biệt phù hợp với hàng container. Điểm khác biệt cốt lõi là nơi chuyển giao rủi ro: với FCA/CIP, rủi ro chuyển giao khi người bán giao hàng cho người chuyên chở đầu tiên tại một địa điểm nội địa (ví dụ: tại xưởng hoặc bãi container), trong khi FOB/CIF chuyển giao rủi ro khi hàng đã ở trên tàu. Việc sử dụng FCA/CIP phản ánh chính xác hơn thực tiễn vận hành hàng container.
Nếu hợp đồng bảo hiểm theo điều kiện CIF không đủ chi trả tổn thất, người mua phải làm gì?
Theo điều kiện CIF, người bán chỉ có nghĩa vụ mua bảo hiểm ở mức tối thiểu (Loại C). Nếu tổn thất vượt quá phạm vi bảo hiểm, người mua không thể khiếu nại người bán về phần chênh lệch, trừ khi có thỏa thuận trong hợp đồng yêu cầu mức bảo hiểm cao hơn (ví dụ: Loại A). Người mua nên chủ động yêu cầu người bán mua bảo hiểm mức cao hơn hoặc tự mua bảo hiểm bổ sung cho lô hàng.
Vai trò của Vận đơn sạch “Clean On Board” là gì trong giao dịch FOB/CIF?
Vận đơn sạch (Clean Bill of Lading) là vận đơn không có bất kỳ ghi chú xấu nào của người chuyên chở về tình trạng hư hỏng của hàng hóa hoặc bao bì. Đây là chứng từ cốt lõi, đặc biệt trong thanh toán bằng L/C, vì nó chứng minh người bán đã giao hàng cho người chuyên chở trong tình trạng bên ngoài tốt.
Điều gì xảy ra nếu người mua không chỉ định tàu đúng hạn trong hợp đồng FOB?
Đây là một hành vi vi phạm hợp đồng của người mua. Khi đó, người bán có quyền yêu cầu người mua bồi thường cho các chi phí phát sinh do việc chậm trễ (chi phí lưu kho, bảo quản hàng hóa). Nếu việc chậm trễ kéo dài bất hợp lý, rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa có thể chuyển sang cho người mua kể từ ngày giao hàng dự kiến đã thỏa thuận.
Người bán có cần giám sát việc xếp hàng lên tàu theo điều khoản FOB không?
Mặc dù rủi ro chuyển giao khi hàng lên tàu, Incoterms 2020 vẫn yêu cầu các bên hợp tác trong việc trao đổi thông tin liên quan đến an ninh vận tải. Như case study đã chỉ ra, việc người bán không giám sát quá trình xếp hàng có thể bị coi là một phần lỗi, dẫn đến việc phải chia sẻ trách nhiệm. Do đó, việc giám sát là một hành động phòng ngừa rủi ro cần thiết
Kết luận
Giải quyết tranh chấp điều khoản FOB/CIF đòi hỏi kiến thức chuyên sâu về Incoterms 2020 và kinh nghiệm thực tiễn trong tố tụng quốc tế. Case study SIAC Award No 03-03-2025 cho thấy tầm quan trọng của việc lưu giữ chứng cứ và hiểu rõ thời điểm chuyển giao rủi ro. Luật Long Phan PMT sẵn sàng hỗ trợ Quý khách hàng với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm và phương pháp tiếp cận chuyên nghiệp. Liên hệ hotline 1900.63.63.87 để được tư vấn miễn phí về tranh chấp thương mại quốc tế.
Tags: Case study thương mại, Chuyển giao rủi ro, CIF (Cost, FOB (Free On Board), Giải quyết tranh chấp FOB/CIF, Incoterms 2020, Insurance and Freight), Luật thương mại quốc tế
Lưu ý: Nội dung bài viết công khai tại website của Luật Long Phan PMT chỉ mang tính chất tham khảo về việc áp dụng quy định pháp luật. Tùy từng thời điểm, đối tượng và sự sửa đổi, bổ sung, thay thế của chính sách pháp luật, văn bản pháp lý mà nội dung tư vấn có thể sẽ không còn phù hợp với tình huống Quý khách đang gặp phải hoặc cần tham khảo ý kiến pháp lý. Trường hợp Quý khách cần ý kiến pháp lý cụ thể, chuyên sâu theo từng hồ sơ, vụ việc, vui lòng liên hệ với Chúng tôi qua các phương thức bên dưới. Với sự nhiệt tình và tận tâm, Chúng tôi tin rằng Luật Long Phan PMT sẽ là nơi hỗ trợ pháp lý đáng tin cậy của Quý khách hàng.