Giải quyết tranh chấp thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch

Giải quyết tranh chấp thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch tác động đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đồng thừa kế. Mặc dù việc đất đai vướng các dự án quy hoạch của Nhà nước không làm chấm dứt quyền hưởng di sản, nhưng tạo ra những phức tạp đáng kể trong quá trình sử dụng đất, định giá tài sản, phân chia di sản và xác định quyền lợi liên quan đến bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Bài viết này sẽ cung cấp các phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả, từ giai đoạn thương lượng, hòa giải ôn hòa giữa các bên, đến quy trình khởi kiện chi tiết tại Tòa án có thẩm quyền, đồng thời làm rõ các quyền và nghĩa vụ của người thừa kế theo pháp luật đất đai hiện hành.

Các hướng giải quyết tranh chấp thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch hiện nay

Các tranh chấp về thừa kế đất đai nói chung và thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch thì thường có các cách giải quyết theo quy định pháp luật như sau:

• Thương lượng giải quyết tranh chấp giữa các đồng thừa kế.
• Khởi kiện tranh chấp thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch đến Tòa án có thẩm quyền.

Ngoài ra, một bên có quyền gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp để yêu cầu hòa giải. Tuy nhiên, thủ tục hòa giải này không bắt buộc đối với tranh chấp thừa kế có di sản là đất bị quy hoạch theo khoản 2 Điều 3 Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP.

Thương lượng giữa các đồng thừa kế

Giải quyết tranh chấp thừa kế nên bắt đầu bằng thương lượng giữa các đồng thừa kế để tránh tốn thời gian và chi phí pháp lý. Việc thương lượng phải căn cứ vào quy định pháp luật về thừa kế và điều kiện thực tế của di sản đất đai bị quy hoạch.

Để việc thương lượng đạt được kết quả, các bên cần tìm hiểu các quy định pháp luật có liên quan, từ đó, hiểu được quyền và nghĩa vụ của mình trong quan hệ thừa kế. Các quy định pháp luật có liên quan như:

• Trường hợp có di chúc, cần xem xét di chúc có hợp pháp không, nội dung di chúc thể hiện ý chí gì của người để lại di sản.
• Quy định pháp luật về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015.
• Các trường hợp từ chối nhận di sản, thừa kế thế vị và truất quyền hưởng di sản theo quy định.
• Xác định những người thừa kế và hình thức phân chia di sản (theo di chúc hay theo pháp luật).
• Các giấy tờ pháp lý của đất đai đang bị quy hoạch.

Nếu thương lượng không thành công, một trong các bên có thể khởi kiện tại Tòa án để yêu cầu giải quyết tranh chấp thừa kế di sản đất bị quy hoạch. Quy trình tố tụng thực hiện theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, bao gồm các bước cơ bản sau đây:

Chia thừa kế đối với di sản là đất đai bị quy hoạch

Đất bị quy hoạch có tính đặc thù là có thể bị Nhà nước thu hồi theo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được ban hành. Do đó, việc chia thừa kế cũng phụ thuộc vào việc có hay chưa có quyết định thu hồi đất.

• Trường hợp chưa có quyết định thu hồi đất:
  • Nếu đất đủ điều kiện tách thửa để cấp đổi thành một giấy chứng nhận mới sau khi phân chia kỷ phần thừa kế cho các đồng thừa kế thì thực hiện thủ tục phân chia như bình thường, đồng thời thực hiện thủ tục tách thửa đất.
  • Nếu đất không đủ điều kiện tách thửa hoặc trường hợp có tài sản trên đất và việc tách đất làm ảnh hưởng đến hiện trạng căn nhà thì sẽ ưu tiên phương án một bên nhận quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất và phải thanh toán lại giá trị tương ứng kỷ phần thừa kế cho các đồng thừa kế còn lại.
• Trường hợp có quyết định thu hồi đất và bồi thường: Giá trị tiền bồi thường thu hồi đất sẽ trở thành di sản và được phân chia theo quy định (di chúc hoặc theo pháp luật).

Trong trường hợp đất tranh chấp bị Nhà nước thu hồi, quyền hưởng bồi thường thuộc về người có quyền thừa kế di sản.

Di sản thừa kế được phân chia sẽ được xác định dựa trên giá trị bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tương ứng với kỷ phần thừa kế mà mỗi người thừa kế được nhận.

Ngoài ra, heo khoản 5 Điều 25 Nghị định 88/2024/NĐ-CP quy định về chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi bồi thường đất như sau: “Trường hợp đất thu hồi, tài sản đang có tranh chấp mà chưa giải quyết xong thì tiền bồi thường, hỗ trợ được gửi vào tài khoản tiền gửi của đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư mở tại ngân hàng thương mại do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối theo lãi suất không kỳ hạn, sau khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết xong thì trả cho người có quyền sử dụng đất, chủ sở hữu tài sản.“

Quý độc giả và Quý khách hàng có thể tham khảo thêm bài viết “Tranh chấp thừa kế tiền bồi thường đất giải quyết như thế nào?” để biết thêm thông tin chi tiế.

Tranh chấp thừa kế đất quy hoạch có cần hòa giải tại UBND xã không?

Không. Tranh chấp thừa kế là tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất theo hướng dẫn tại khoản 2 Điều 3 Nghị quyết 04/2017/NQ-HĐTP không thuộc trường hợp bắt buộc hòa giải cơ sở theo quy định tại Điều 235 Luật Đất đai 2024, hòa giải tại UBND cấp xã là thủ tục bắt buộc trước khi khởi kiện ra Tòa án.

Thời hiệu khởi kiện tranh chấp thừa kế đối với đất đai bị quy hoạch là bao lâu?

Pháp luật dân sự hiện hành quy định khá rõ về thời hiệu này. Cụ thể, theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu Tòa án chia di sản là bất động sản, bao gồm cả đất đai bị quy hoạch, là 30 năm, tính từ thời điểm mở thừa kế (tức là ngày người để lại di sản qua đời).

Chi phí khởi kiện tranh chấp thừa kế đất quy hoạch bao gồm những khoản nào?

Khi khởi kiện tranh chấp thừa kế đất quy hoạch, người khởi kiện thường phải đối mặt với một số chi phí tố tụng cơ bản. Các chi phí này bao gồm tiền tạm ứng án phí dân sự sơ thẩm, được tính dựa trên giá trị phần tài sản tranh chấp theo quy định tại Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14. Ngoài ra, có thể phát sinh các chi phí khác như chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, chi phí định giá tài sản, chi phí giám định (nếu cần thiết để làm rõ sự thật khách quan của vụ án), và các chi phí tố tụng hợp lý khác theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.

Giá trị đất bị quy hoạch để chia thừa kế được xác định như thế nào?

Việc xác định giá trị quyền sử dụng đất bị quy hoạch để làm cơ sở phân chia thừa kế là một bước quan trọng trong quá trình tố tụng. Thông thường, giá trị này sẽ được xác định thông qua việc Tòa án trưng cầu cơ quan định giá chuyên môn hoặc thành lập hội đồng định giá theo quy định tại Điều 104 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Việc định giá sẽ dựa trên giá thị trường tại thời điểm xét xử, đồng thời phải xem xét kỹ lưỡng các yếu tố ảnh hưởng từ tình trạng quy hoạch, khả năng bị Nhà nước thu hồi, cũng như mức độ hạn chế các quyền của người sử dụng đất do quy hoạch đó gây ra.

Tòa án giải quyết thế nào nếu có nhà cửa, công trình trên đất quy hoạch đang tranh chấp thừa kế?

Khi di sản tranh chấp bao gồm cả quyền sử dụng đất quy hoạch và các tài sản gắn liền với đất như nhà cửa, công trình xây dựng, Tòa án sẽ xem xét đây là một khối tài sản thống nhất để phân chia. Quá trình phân chia sẽ ưu tiên đảm bảo tính toàn vẹn và giá trị sử dụng của tài sản, đặc biệt là nhà ở.

Theo các nguyên tắc chung về phân chia tài sản chung và di sản thừa kế tại Bộ luật Dân sự 2015, Tòa án có thể giao cho một hoặc một nhóm người thừa kế nhận toàn bộ hiện vật (bao gồm cả đất và nhà), đồng thời yêu cầu họ phải thanh toán lại phần giá trị tương ứng với kỷ phần thừa kế cho các đồng thừa kế còn lại. Việc này đặc biệt quan trọng nếu việc chia tách máy móc sẽ làm giảm đáng kể giá trị hoặc công năng sử dụng của tài sản.

Tòa án có thể từ chối thụ lý đơn khởi kiện tranh chấp thừa kế đất quy hoạch trong trường hợp nào?

Tòa án sẽ trả lại đơn khởi kiện, tức là từ chối thụ lý giải quyết tranh chấp thừa kế đất quy hoạch, nếu rơi vào một trong các trường hợp được quy định cụ thể tại Điều 192 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.

Các trường hợp phổ biến bao gồm: người khởi kiện không có quyền khởi kiện hoặc không có đủ năng lực hành vi tố tụng dân sự; sự việc tranh chấp đã được giải quyết bằng một bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác (trừ trường hợp luật có quy định khác); hoặc đơn khởi kiện không đáp ứng đủ các điều kiện về hình thức, nội dung mà người khởi kiện đã được yêu cầu sửa đổi, bổ sung nhưng không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ.

Làm sao để xác định chính xác Tòa án nào có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế đất quy hoạch?

Việc xác định Tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế đất quy hoạch cần căn cứ vào các quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Về thẩm quyền theo cấp, theo Điều 35 và Điều 37 BLTTDS 2015, tranh chấp thừa kế tài sản thường thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện. Tuy nhiên, nếu tranh chấp có đương sự hoặc tài sản ở nước ngoài, hoặc cần ủy thác tư pháp ra nước ngoài, thì thẩm quyền sẽ thuộc Tòa án nhân dân cấp tỉnh. Về thẩm quyền theo lãnh thổ, Điều 39 BLTTDS 2015 quy định Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc (nếu bị đơn là cá nhân) hoặc nơi bị đơn có trụ sở (nếu là tổ chức) sẽ có thẩm quyền.